Դիվանագետի գրադարան

  Շուշին կորցնելով՝ թշնամին բարոյալքվել էր, իսկ մենք, հակառակը, հաղթանակից ոգևորված՝ առաջ էինք մղվում ու շարունակեցինք հարձակումը Լաչինի ուղղությամբ: Մեզ համար կենսականորեն կարևոր էր միջանցք բացել դեպի Հայաստան ու երկիրը դուրս բերել շրջափակումից: Պետք էր պահել տեմպը, որպեսզի թույլ չտանք թշնամին ուշքի գա ու վերախմբավորվի՝ պաշտպանություն կազմակերպելու համար: Հարձակումը սրընթաց էր, մեր ջոկատները գյուղ գյուղի ետևից էին գրավում՝ համարյա ոչ մի տեղ դիմադրության չհանդիպելով: Հակառակորդը խուճապահար նահանջում էր՝ թողնելով ամեն ինչ՝ զենքը, տեխնիկան, զինամթերքը: Դրա շնորհիվ անընդհատ համալրում էինք մեր պաշարները, ընդ որում՝ ոչ միայն զինվորական. բոլոր բնակավայրերում հայտնաբերում էինք սննդամթերքի, վառելիքի պաշարներ, լքված անասուններ, այն ամենը, ինչի կարիքը ծայրահեղ զգում էինք: Խաղաղ բնակչությունը հետևում էր գյուղի պաշտպանների հետ. այդպիսին էր այդ պատերազմի յուրահատկությունը. ահռելի թվով փախստականներ՝ 2 կողմերից: Մարդկանց մի մասը ներքև էր իջնում՝ դեպի Արաքս գետը, մյուսները՝ հյուսիս՝ Քելբաջարի շրջա...

  Գերագույն խորհուրդը ձևավորեց Նախարարների խորհուրդ, որի նախագահ նշանակվեց Օլեգ Եսայանը: Ծանրագույն խնդիրներ էին կանգնած կառավարության առաջ, իսկ դրանց լուծման հնարավորությունները ծայրահեղ սուղ էին: Հետաքրքիր է, որ Գերագույն խորհրդում Դաշնակցության մեծամասնության պարագայում կառավարությունում դաշնակցականներ չկային: Բոլոր հայտնի կուսակցական ակտիվիստները նախընտրել էին առանցքային դիրքեր գրավել Գերագույն խորհրդի նախագահությունում: Օլեգը լավ կրթություն ստացած, շփվող, հումորի անզուգական զգացումով, անձնական հարաբերություններ հաստատելու ունակությամբ օժտված մարդ էր, մասնագիտությամբ տնտեսագետ: Նախկինում դասավանդել էր բուհում, մարզային մասշտաբի կառավարչական փորձ ուներ: Կառավարության ղեկավարի պաշտոնում Եսայանի առաջին որոշումներից մեկը Ինքնապաշտպանության կոմիտեի ստեղծումն էր, որի ղեկավար նշանակվեց Սերժ Սարգսյանը, տեղակալ՝ Սամվել Բաբայանը: Այդպես առաջին անգամ պաշտոնական տեսք ստացավ ինքնապաշտպանության ուժերի համակարգումը. աշխատանք, որով և՛ Սերժը, և՛ Սամվելը վաղուց էին զբաղվում՝ առանց պաշտոնական կ...

  1991 թվականի դեկտեմբերի վերջին տեղի ունեցան ԼՂՀ խորհրդարանի ընտրությունները: Չնայած դրանք ընթանում էին ծավալվող ռազմական գործողությունների ֆոնին, մշտական հրետակոծությունների տակ, շատերը եկան քվեարկելու, և պատգամավորների մեծ մասն ընտրվեց հենց առաջին փուլում: Ադրբեջանական շրջանները, որոնց ներկայացուցիչների համար 10 տեղ էր նախատեսված 81-ից, հրաժարվեցին մասնակցել ընտրություններին: Իհարկե, խորհրդարանական կառավարումը լավագույն ձևը չէր այդ շրջանում, բայց քննարկումների համար ժամանակ չէր մնացել, ու մենք պարզապես պատճենեցինք Հայաստանում գործող մոդելը: Երկրում իրական պատերազմ էր, և չէինք կարող կռահել, թե որքան արդյունավետ կլինի այդպիսի մոտեցումը: Նախկինում գործ չէինք ունեցել պետական կառավարման հետ. զբաղվում էինք կուսակցական աշխատանքով, ունեինք մարդկանց հետ համագործակցելու փորձ, կազմակերպչական հմտություններ ու՝ վերջ: Հասկանում էինք, որ երկրին շտապ սեփական օրինական իշխանության մարմիններ են հարկավոր, բայց դրանց մասին մեր բոլոր պատկերացումները հիմնված էին անցյալի, սովետական փորձի վրա: Ես նախը...

  Զորքերը մեզ մոտ մնացին ամբողջ աշուն, իսկ 366-րդ մոտոհրաձգային գունդը՝ մինչև 1992 թվականի փետրվար: Չնայած Սովետական Միությունն այլևս գոյություն չուներ, զորքերը չէին կարող հեռանալ «ոչ մի տեղ», իրավունք չունեին սեփական ցանկությամբ լքել զորամասերը: Զինվորականները ենթարկվում են հրամաններին և սպասում էին տարհանման հրամանի ու բարձր հրամանատարության՝ տեխնիկան ու սպառազինությունը դուրս բերելու կարգադրությանը՝ ինչպես և ուր տանել: Բայց երկիրը փլուզվում էր, ու համատարած քաոսի մեջ անհասկանալի էր՝ ով և երբ կարող է այդպիսի հրաման տալ, իսկ զինվորականներին հասնող կարգադրությունները հաճախ հակասում էին իրար: Պոլյանիչկոն, իր կազմկոմիտեով հանդերձ, դեռ մինչև ներքին զորքերի դուրսբերումն էր փախել, չնայած Ստեփանակերտի հրետակոծությունների սկզբից էլ արդեն հազվադեպ էր հայտնվում կուսակցության մարզկոմի շենքում: Ըստ երևույթին զգացել էր, որ իրադարձությունները լիովին դուրս են եկել վերահսկողությունից, և իրավիճակը վտանգավոր է դառնում: Ճիշտ էր զգացել. մի քիչ էլ մնար մեզ մոտ, դժվար թե ընդհանրապես կարողանար մեկնել:...

  Այդ ամբողջ ընթացքում Ստեփանակերտի հրետակոծությունը շարունակվում էր: Սկզբում կրակում էին հակակարկտային «Ալազան» կայանքներով: Սովորական հրթիռի գլխիկը փոխում էին՝ դատարկելով ամպերը ցրելու համար նախատեսված նյութը, ու փոխարինում ամոնիտով. այդպիսով, դաշտերն ու բերքը պաշտպանելու համար արված գյուտը վերածվում էր ավերի ու սպանության գործիքի: Հետագայում, մեր դառը փորձից սովորելով, մենք էլ որպես հրետանի կօգտագործենք «Ալազանը», բայց մինչ այդ այն ուղղված էր մեր դեմ: Քաղաքին խփում էին Շուշիից ու մերձակա ադրբեջանական գյուղերից. դիրքի շնորհիվ Ստեփանակերտին մոտ ու բարձր լինելով՝ դրանք իդեալական կրակակետեր էին դարձել, որտեղից անպաշտպան քաղաքն ասես ափի մեջ լիներ: Այդ զենքը նշանառու հեռահարություն չուներ, դրա համար էլ պարզապես կրակի տակ էին առնում տարածքները: Շատ շուտով «Ալազանին» փոխարինելու եկավ մարտական հրետանին: Ադրբեջանի բախտը բերել էր. նրա տարածքում տեղակայված էին բազմաթիվ զորամասեր, 3 զինվորական օդանավակայան ու Անդրկովկասի զինվորական օկրուգի զինամթերքի պահեստը: Այնտեղ բազմապատիկ ավելի սպառազ...

  Ցավոք, ստիպված եմ հետգրություն էլ անել՝ ձեռագիրը հրատարակչի սեղանին դնելուց ընդամենը մի քանի օր առաջ: Նոր էի ավարտել գրքի վերջաբանի վերջին նախադասությունը, երբ Հայաստանում տեղի ունեցած «թավշյա հեղափոխության» հնարավոր հետևանքների վերաբերյալ վատթարագույն տագնապներս սկսեցին իրականություն դառնալ: Հեղափոխական ամբոխահաճությունը պրոֆեսիոնալ աշխատանքի վերափոխելու ոչ մի նշան այդպես էլ չհայտնվեց, հակառակը՝ պետական իշխանության ինստիտուցիոնալությունն ուղղակի սկսեցին ավերել մարդիկ, որոնք չնչին պատկերացում իսկ չունեն նրա գործառնության մեխանիզմի մասին: Ես անթույլատրելի էի համարում կրավորական պահվածքը տեղի ունեցողի հանդեպ ու սկսեցի արտահայտել իմ տեսակետը ինչպես բազմաթիվ անձնական հանդիպումների ժամանակ, այնպես էլ հանրային տարածքում: Նոր իշխանությունն իմ տագնապն ու անհանգստությունը երկրի ճակատագրի համար գնահատեց որպես քաղաքականություն վերադառնալու մտադրություն և ընկալեց իբրև իր բարօրությանն ուղղված սպառնալիք: Անմիջապես հետևեց հարվածը. հապճեպ քրեական գործ սարքվեց տասնամյա վաղեմության դեպքերի կապակ...

  Երբ այս գիրքն արդեն գրված էր, Հայաստանում «թավշյա հեղափոխություն» եղավ, որը հանկարծակիի բերեց երկրի ամբողջ քաղաքական վերնախավին: Դա տեղի ունեցավ 3 տարի առաջ անցկացված հանրաքվեի արդյունքներով կառավարման խորհրդարանական կարգի անցնելու ընթացքում: Շատ էին խոսակցությունները, թե բարեփոխման իրական պատճառը նախագահի՝ վարչապետական բազկաթոռը զբաղեցնելու ձգտումն է, չնայած նա բազմիցս հրապարակավ հավաստիացրել էր, որ այդպիսի նպատակ չունի: Ինչպես պարզվեց՝ ժողովրդի այդ կասկածներն անհիմն չէին, սակայն Սերժ Սարգսյանի՝ վարչապետ դառնալու փորձը տառացիորեն պայթեցրեց հայ հասարակությունը: Ներկայիս իրադարձությունների իրական պատճառ դարձան քաղաքական համակարգի լճացումը, տնտեսության մոնոպոլացումն ու կլանային բնույթի խորացումը, աղքատության աճն ու իշխանության ծայրահեղ հեղինակազրկումը: Հասարակությունը թաղվել էր խոր անտարբերության մեջ՝ կորցնելով որևէ փոփոխության հնարավորության հույսը: Ընդամենը 1 տարի առաջ իշխող կուսակցությունը համոզիչ հաղթանակ էր տարել խորհրդարանական ընտրություններում: Չնայած ընտրությունների արդյո...

  1991 թվականն ավարտվում էր Սովետական Միության հոգեվարքի ֆոնին: Կողմերն ակտիվորեն պատրաստվում էին պատերազմի, զենքի ու զինամթերքի քանակն անընդհատ աճում էր, շաբաթ առ շաբաթ մեծանում էր հրաձգությունների ու բախումների ուժգնությունը: Իրադարձությունների վրա ազդելու պարետության փորձերն անարդյունավետ էին ու հանգում էին ավելի շուտ միջադեպերի արձանագրման, քան դրանց կանխմանը: Մարտունիում կատարված այդպիսի մի դեպքի քննության համար նոյեմբերի վերջին ադրբեջանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների, պատգամավորների, լրագրողների և Ռուսաստանի ու Ղազախստանի դիտորդների մի խումբ Աղդամից ուղղաթիռով թռավ Մարտունի: Բայց ուղղաթիռը նշանակման վայր չհասավ՝ աղետի ենթարկվելով Կարաքենդ գյուղից մի քանի կիլոմետրի վրա: Աղետի նախաքննության ընթացքում տարբեր վարկածներ առաջադրվեցին: Մենք մինչ օրս համոզված ենք, որ աղետի պատճառը եղանակային վատ պայմաններն էին. թանձր մառախուղի պատճառով ուղղաթիռի պոչի պտուտակը դիպել էր ծառին, մեքենան կորցրել էր կառավարումն ու ընկել: Ադրբեջանական կողմը պնդում էր,...

  2003 թվականին Հայաստանի երկրորդ հեռուստաալիքը նկարահանեց «Աշխատանք համար մեկ» ֆիլմը՝ նախագահի աշխատանքային օրվա մասին: Այն ժամանակ ֆիլմը բազում խոսակցությունների տեղիք տվեց. իսկապե՞ս նախագահն աշխատում է այդպիսի ռեժիմով, թե՞ դա գեղարվեստական հորինվածք է՝ նախագահի գովազդի համար: Դա իսկապես իմ սովորական աշխատանքային օրն էր, որի ընթացքում ինձ ուղեկցում էր տեսախցիկը, ընդ որում, երկար դիմադրում էի, մինչ համաձայնեցի նկարահանումներին: Ի դեպ, ֆիլմի հեղինակ լրագրողը հետագայում դարձավ իմ մամուլի քարտուղարը; Ոմանց իմ օրակարգը գուցեև ձանձրալիորեն միօրինակ թվար: 10 տարի ապրում էի միևնույն գրաֆիկով: Աշխատանքային օրս սկսվում էր ժամը 9-ին: Երբեք չէի ուշանում աշխատանքից: Աշխատում էի շաբաթական 6 օր, ունեի 1 հանգստյան օր՝ կիրակին: Սկզբնական շրջանում աշխատավայրում մնում էի մինչև ուշ գիշեր, բայց շուտով հասկացա, որ առավոտյան թարմ ուղեղով ավելի արդյունավետ եմ աշխատում: Սկսեցի տուն գնալ երեկոյան ժամը 9-ին, երբ հոգնածությունից արդեն դժվարությամբ էի կենտրոնանում: Աշխատում էի շաբաթը 2 անգամ մարզասրահ գն...