Խաղի ավարտ, համաձայնություն կամ փակուղի

 

Բանակցությունների եզրափակիչ փուլը, որը կարելի է անվանել նաև «խաղի ավարտ», բանակցությունների վերջին մասն է, որը հանգեցնում է 2 իրավիճակի՝ համաձայնության հասնել կամ փակուղի մտնել և ձախողել բանակցությունները: Իհարկե, կարելի է պատկերացնել նաև երրորդ իրավիճակը՝ «բաց ավարտի իրավիճակը», երբ կողմերը չեն ցանկանում բանակցությունների ավարտից և արդյունքի չհասնելուց հետո հայտարարեն ձախողման մասին, որպեսզի ապագայում պայմանավորվածության հույսը և բանակցությունների հաջորդ փուլերը չհրաժարվեն, և նրանք կարողանան իրենց այնպես դրսևորել, որ նույն հարցով բանակցությունների հաջորդ փուլը հնարավոր լինի իրականացնել:

Երբեմն բանակցային գործընթացի ձախողումը բանակցողների անկարողության, ներքին և միջազգային լարված մթնոլորտի, լարվածություն առաջացնող առաջնորդների առկայության և այլնի պատճառով հանգեցնում է բանակցությունների հետաձգմանը մինչև ավելի լավ պայմանների ի հայտ գալը: Ակնհայտ է, որ դա կապված է բանակցողների ելքի ռազմավարության հետ, որը նախապես մշակված է և չի պահանջում համաձայնագրի փաստաթղթի պատրաստում:

1.Համաձայնություն բանակցություններում, ուժերի փոխգործակցություն

Բանակցություններում պայմանավորվածությունը հիմնված է կողմերի «տրվելիքի» և «ստանալիքի» վրա: Եթե այս առևտուրը համաչափ չլինի և բանակցությունը ավարտվի առանց հավասարակշռության, ապա ստեղծված համաձայնությունը կլինի անհավասարկշիռ, և այն հակված կլինի խախտման ու փլուզման:

Ցանկալի և համաչափ բանակցությունները, որոնք ընթանում են սակարկումներով և փոխզիջումներով, պետք է հիմնված լինեն երկրների կամ բանակցող կողմերի միջև համաչափ միավորների վրա և հանգեցնեն հավասարակշռված համաձայնության, որը չի բխում մեկի ծայրահեղ գերազանցությունից: Ցանկացած համաձայնության վերջնական փուլում պետք է հաշվի առնել հետևյալ կետերը.

Այն պետք է արտացոլի հավասարակշռված համաձայնություն, ինչը նշանակում է, որ կողմերը գոհ են կամ իրենց բավարարված են զգում «առևտրի» իրավիճակից, ինչը, բնականաբար, տարբեր կերպ է իրականացվում արտակարգ և ոչ արտակարգ իրավիճակներում:

Պայմանավորվածության ժամանակ փոխանակված բոլոր կետերը պետք է ուշադրությամբ արձանագրվեն:

Համաձայնության և դրա հիմքերի լեգիտիմությունն ապահովելու համար այն պետք է համապատասխանի ընդունված միջազգային կանոններին, հնարավորության դեպքում՝ զուգակցվի միջազգային մեխանիզմների հետ, և դրանում պետք է նախատեսված լինեն վեճերի լուծման մեխանիզմները և համաձայնագրից դուրս գալու ուղիները:

Դրանում պետք է սահմանված լինի իրավախախտին հետապնդելու իրավական և դատական հիմքերը:

Բանակցությունների վերջնական փուլում, բանակցող կողմերի հիման վրա, համաձայնությունը կարող է տեղի ունենալ 2 եղանակով:

Դրական համաձայնություն՝ բոլոր կողմերի գոհունակությունը

Տվյալ համաձայնության դեպքում կողմերը գոհ են նրանով, ինչ ստանում են: Այդ բավարարվածությունը կարող է հիմնված լինել իդեալական վիճակի (առավելագույն պահանջների կամ այն նպատակներին հասնելու վրա, որոնք նախատեսված էին սկզբնական ռազմավարության մեջ) կամ բավարարվածության վիճակի վրա (նվազագույն պահանջներ, պահանջների կրճատում փոխադարձ ճնշման պայմաններում): Այնուամենայնիվ, կողմերը պետք է հավատան իրենց վճարած գնի և ստացած առավելությունների համաչափությանը: Կարևոր գործոնը բանակցող կողմերի գոհունակությունն է, որը սովորաբար շաղկապված է ուժերի կամ դիրքի հավասարակշռության հետ, և այն ձեռք բերված համաձայնությունը դարձնում է կայուն:

Գործոններից մեկը, որը կարող է նպաստել կողմերին հասնելու լավ և գոհացուցիչ ավարտի, այն է, որ ի սկզբանե բանակցությունների, գործողությունների և փոխգործակցությունների մեկնարկը պետք է ենթադրի ցանկալի ավարտին հասնելու գաղափարը: Դա նշանակում է, որ կողմերը պետք է նախօրոք կենտրոնանան ցանկալի համաձայնության վրա և նախապես պայմանավորվեն խաղի «հաղթանակ-հաղթանակ» սկզբունքի մասին: Այս դեպքում երկու կողմերն էլ նախագծում և իրականացնում են իրենց մեթոդները նման արդյունքի հասնելու համար, և դա ինքնին բանակցություններն ուղղորդում է դեպի ցանկալի ավարտ:

Եթե կողմերից մեկն իր գործողությունները հիմնում է «հաղթանակ-պարտություն» խաղի կանոնների վրա և սեփական առավելագույն շահերից ելնելով՝ դիմացինին իր ռազմավարություններում ու գործողություններում հաղթանակի բաժին չի հատկացնում, այդ դեպքում հնարավոր չէ լավ ավարտի հասնել: Այն իրավիճակում, երբ յուրաքանչյուր խաղացող ցանկանում է ստանալ ողջ շահը և դիմացինի ցանկացած ձեռքբերում համարում է իր համար կորուստ, «հաղթանակ-հաղթանակ» խաղն ու դրական համաձայնությունը անիմաստ են դառնում:

Մեկ այլ գործոն, որը նպաստում է ցանկալի ավարտին, վերջին փուլի պահանջներին ուշադրություն դարձնելն է:

Եզրափակիչ փուլում բանակցող կողմերը կարող են փոփոխություններ կատարել իրենց վարքագծում՝ համաձայնության գալու համար: Օրինակ՝ սուբյեկտը, ով մինչև բանակցությունների այս փուլը բանակցել է այլոց հետ առճակատման միջոցով, կարող է փոխել իր վարքագիծը՝ դարձնելով այն մի խաղացողի վարքագիծ, ով հակված է համաձայնության: Եզրափակիչ փուլում խաղացողները պետք է հրաժարվեն բանակցությունների ընթացքում հակառակորդին փորձարկելու տարբեր մեթոդներից, և, վերջնական փուլի պահանջներին համապատասխան՝ փորձեն համաձայնության գալ ու թույլ չտալ, որ անէանա համաձայնության հնարավորությունը:

Որոշ բանակցային գործողություններ, որոնք անհրաժեշտ են վաղ և միջին փուլերում, կարող են խոչընդոտել վերջնական փուլում համաձայնության հասնելուն, օրինակ՝ վերջնական փուլում քննարկման և բանակցելու նպատակով նոր հարց չպետք է բարձրացվի, եթե կոնկրետ հարց չի առաջացել: Եզրափակիչ փուլում համաձայնության հեռանկարի ի հայտ գալը որոշ խաղացողների գայթակղում է նոր խնդիրներ կամ ավելորդ պահանջներ առաջադրել՝ չգիտակցելով, որ նման պահանջները կարող են փչացնել ամբողջ խաղը:

Բացասական համաձայնություն՝ միակողմանի համաձայնություն

Բանակցությունները կարող են ավարտվել բացասական կամ անհավասար համաձայնությամբ, ինչը նշանակում է, որ կողմերից մեկն ավելի շատ առավելություն է ստացել, քան մյուսը: Համաձայնության այս ձևը սովորաբար պայմանավորված է ուժի և դիրքի անհավասարակշռությամբ կամ արտակարգ իրավիճակների առկայությամբ: Հզոր խաղացողը կարող է իր ձեռքն առնել բանակցությունների ընթացքը և կառավարել այլոց վարքը՝ ելնելով իր ցանկություններից, իսկ թույլ խաղացողը անկարողությունից կամ անհրաժեշտությունից դրդված՝ համաձայնում է անհավասար պայմանավորվածությունների:

Նման համաձայնությունը հանգեցնում է կողմերից մեկի լիարժեք բավարարմանը, բայց սովորաբար այն երկարաժամկետ չի լինում: Երբ նա դուրս գա թույլ դիրքի իրավիճակից կամ նրա մոտ նմանօրինակ պատկերացում ձևավորվի, ապա այդ խաղացողը ամենատարբեր ձևերով կարող է խախտել կամ ոչնչացնել պայմանավորվածությունը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ պայմանագիրը խզելը ավելի թանկ գին ունի, քան համաձայնագրի շարունակությունը: Քանի որ այն, ինչ խաղացողին հավատարիմ է պահում համաձայնագրին, ավելի շատ շահույթն է, քան ռացիոնալ հաշվարկի վրա հիմնված գինը:

Համաձայնության ձևերը և պարտավորություններին հավատարիմ մնալու աստիճանը

Հաջող բանակցություններում, որոնք հանգեցնում են արդյունքի, համաձայնագրի ձևը ազդում է կողմերի համաձայնության մակարդակի և դրա ընդունման ընթացքի վրա: Համաձայնագրի տեքստը և փաստաթուղթը կարող է լինել դաշնագրի, կոնվենցիայի կամ արձանագրության, պայմանագրի, համաձայնագրի, փոխըմբռնման հուշագրի, գործողությունների ծրագրի, համատեղ հայտարարության և այլնի տեսքով:

Համատեղ հայտարարության ամենապարզ ձևն այն է, որ բանակցող կողմերը պայմանավորվում են համատեղ հայտարարությամբ հանդես գալ բանակցային գործընթացի ավարտից հետո՝ մամուլի ասուլիսով կամ այլ ձևաչափով, և այն իրավաբանական առումով պարտավորեցնող չէ: Համաձայնագրի մնացած ձևերն ունեն քաղաքական և իրավական առումով ավելի բարձր գործառնական ու պարտավորեցնող մակարդակներ:

Համաձայնեցված դաշնագիրը ամենամեծ թվով հանձնառություններն ու պարտավորություններն ունեցող պայմանավորվածությունն է, և դրա իրականացումից խուսափելը մեծ գին կունենա: Բանակցող կողմերը կարող են ընտրել ցանկացած համաձայնություն, որը համարում են հարմար, և տալ դրան ցանկացած անվանում, ուստի համաձայնագրի ձևն ու անվանումը չեն սահմանափակվում միայն վերը նշված վերնագրերի օգտագործմամբ:

Համաձայնագրերի վերջնական փաստաթղթերը պետք է անցնեն վերջնական հաստատման գործընթաց յուրաքանչյուր համաձայնագրի կողմ հանդիսացող երկրում: Այս գործընթացը յուրաքանչյուր երկրում և յուրաքանչյուր փաստաթղթի ձևի համար տարբեր է լինում: Որքան փաստաթուղթը պարտավորեցնող է, այնքան դրա վերջնական հաստատման գործընթացը կատարվում է բարձր մակարդակի մարմինների կողմից: Որոշ փաստաթղթեր, օրինակ՝ համատեղ հայտարարության վերաբերյալ որոշումները գտնվում են արտաքին գործերի նախարարության դաշտում, մի մասը պետք է հաստատվեն կառավարության կողմից, իսկ մյուսը՝ խորհրդարանների: Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում, ըստ Սահմանադրության 77-րդ հոդվածի՝ դաշնագրերը, կոնվենցիաները կամ արձանագրությունները, միջազգային պայմանագրերը և համաձայնագրերը պետք է հաստատվեն իսլամական խորհրդարանի կողմից, մինչդեռ համատեղ հայտարարությունն ու փոխըմբռնման հուշագիրը խորհրդարանի հաստատման կարիք չունեն:

Համաձայնագրերի փաստաթղթերի հաստատման ձևերի տարբերությունները երկրների միջև կարելի է դիտարկել Իրանի և 5+1 երկրների միջուկային համաձայնագրի օրինակով: ՀԳՀԾ-ն Իրանում հաստատվեց իսլամական խորհրդարանի կողմից, Եվրոպայում՝ Եվրամիության նախարարների խորհրդի, այլ ոչ թե ազգային խորհրդարանների կողմից: Ռուսաստանում և Չինաստանում դա դիտվում էր որպես ընդամենը գործողությունների ծրագիր, և այդ երկրների խորհրդարանների կողմից այն հաստատելու անհրաժեշտություն չառաջացավ: ԱՄՆ-ում, հակառակ դեպքում, Կոնգրեսում ընդունվեց օրենք՝ համաձայնագրի հետ կապված, որի համաձայն՝ Իրանի հետ համաձայնություն ձեռք բերելուց հետո կառավարությունը պարտավոր էր այն ներկայացնել Կոնգրեսին, և Կոնգրեսը 2 ամիս ժամանակ ուներ մերժելու համար: Քանի որ Կոնգրեսում հանրապետականները ունեին անհրաժեշտ մեծամասնություն՝ ՀԳՀԾ-ն մերժելու համար, դեմոկրատները կիրառեցին օրենսդրական հնարք՝ ձգձգելու բանակցությունները և հետաձգելու քվեարկությունը: Այնուամենայնիվ, 2 ամիս անց ՀԳՀԾ-ն կարողացավ հաղթահարել Կոնգրեսի պատնեշը:

Համաձայնության իրականացում և վեճերի լուծման մեխանիզմ

Կողմերի կողմից համաձայնեցված դրույթների կատարման քանակն ու որակը, այն մեխանիզմները, որոնք կարող են օգտագործվել վեճերի դեպքում, պետք է հստակեցվեն ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական համաձայնության ձևերով: Բանակցող կողմերը պետք է հստակ և թափանցիկ նշեն, թե ինչ գործողություններ պետք է կատարեն «տալու» տեսքով և ինչ գործողություններ են ակնկալում մյուս կողմից՝ «ստանալու» տեսքով: Բանակցային գործընթացի այս հատվածում բոլոր տերմիններն ու ձևակերպումները պետք է հստակ և կոնկրետ սահմանվեն: Խստորեն պետք է խուսափել ցանկացած անորոշ ձևակերպումներից կամ նախադասությունից: Անորոշ ձևակերպումները և անպիտան սահմանումները մեծացնում են համաձայնագրի կետերի կողմնակալ մեկնաբանության հնարավորությունը, ինչը կարող է հանգեցնել տարաձայնությունների և համաձայնագրի խափանումների:

Որպեսզի համաձայնեցված դրույթները կյանքի կոչվեն, երբեմն անհրաժեշտ է փորձագիտական և տեխնիկական ձևաչափով այլ բանակցություններ սկսել, իսկ մասնագիտական դրույթների իրականացման ուղղությամբ կրկին երկխոսություն և բանակցություններ են իրականացվում: Քանի որ համաձայնագրում կարևոր է նաև վեճերի լուծման մեխանիզմը, այն պետք է ներառված լինի համաձայնեցված փաստաթղթում: Այս մեխանիզմը պետք է լինի ճշգրիտ և զսպող միջոց՝ համաձայնեցված դրույթները չխախտելու համար: Որքան մեխանիզմները ավելի ճշգրիտ և արդյունավետ լինեն, նույնքան դրանք կարող են նվազեցնել սխալ մեկնաբանությունների և կողմնակալ մեկնաբանությունների վտանգը:

Միջուկային բանակցությունների և ՀԳՀԾ-ի համաձայնագրի ընթացքում կողմերի միջև համաձայնեցվել է տարաձայնությունները լուծելու մեխանիզմը, որը նշված է ՀԳՀԾ-ի 36-րդ և 37-րդ կետերում: Համաձայն 36-րդ կետի, եթե ՀԳՀԾ-ին մասնակցող երկիրը գտնում է, որ մյուս կողմը չի կատարել իր պարտավորությունները և խախտել է ծրագիրը, կարող է հարցը փոխանցել համատեղ հանձնաժողովին: Համատեղ հանձնաժողովը հարցը քննում է նախ՝ փոխնախարարների, ապա՝ նախարարների մակարդակով: Այնուամենայնիվ, եթե բողոքարկող երկիրը բավարարված չէ արդյունքով, այն կարող է հարցը դիտարկել որպես «պարտավորությունները հիմնարար չկատարելու օրինակ» և մասամբ կամ ամբողջությամբ դադարեցնել պարտավորությունները՝ հիմք ընդունելով 36-րդ կետի վերջին նախադասությունը: ՀԳՀԾ-ից Թրամփի դուրս գալուց որոշ ժամանակ անց Իրանն ակտիվացրեց այս կետը և օգտագործելով այն 5 փուլով՝ դադարեցրեց իր ՀԳՀԾ-ի պարտավորությունները: Եթե բողոքարկող երկիրը Իրանից բացի այլ երկիր է, ապա այս փուլից հետո կարող է հղում կատարել 37-րդ կետին և ակտիվացնել Անվտանգության խորհրդի նախկին բանաձևերը վերադարձնելու մեխանիզմը: Սակայն մինչ այժմ, այսինքն՝ Իրանի պարտավորությունների ամբողջական կասեցումից ավելի քան 4 տարի անց, մյուս կողմերը դեռ չեն օգտագործել այս կետը:

Համաձայնությունից նարատիվների ստեղծում

Նարատիվների ստեղծումը և տարածումը ցանկացած բանակցության անբաժանելի մասն են, որոնք ազդում են մարդկանց գիտակցության վրա՝ որոշելով հաղթողի և պարտվողի տեղն ու դիրքը: Եղել են դեպքեր, երբ հաջողված բանակցությունները, որոնք գլոբալ հասարակական կարծիքի և նույնիսկ ազգային մակարդակով համարվել են ձախողված, իսկ ձախողված բանակցությունները հանրային կարծիքի կողմից մեկնաբանվել են որպես հաղթանակներ:

Նարատիվների ստեղծումը և տարածումը չպետք է շփոթել մեդիա դիվանագիտության հետ, թեև մեդիան նույնպես դրա մաս է կազմում: Նարատիվների ստեղծումը ցանկացած քաղաքական բանակցության մեջ, առաջ, ընթացքում և հետո, գործողությունների ամբողջություն է, որը պետք է հանգեցնի հասարակական կարծիքի (համաշխարհային և ներքին) համոզմանը: Հասցեատիրոջ մտածելակերպում համոզվելու բացակայությունը կնշանակի ձախողում:

Այսօրվա թվային և վիրտուալ աշխարհում, որտեղ յուրաքանչյուր մարդ կարող է լինել քաղաքական օբյեկտ, լրատվամիջոց և սոցիալական հեղինակություն, նարատիվի ստեղծումը, տարածումը և համոզելը դարձել են բարդ, բազմաչափ և հեղհեղուկ արվեստ, որը պետք է ամեն օր կատարվի տարբեր ձևերով և հռետորաբանությամբ: Ժամանակակից նարատիվների տարածման գործընթացում նույնիսկ նախորդ օրվա մեթոդները հնացած են այսօրվա պահանջներին:

Բանակցությունների ավարտին երբեմն կողմերը կարող են համաձայնության գալ ընդհանուր նարատիվի շուրջ՝ ներկայացնելով բոլոր բանակցությունների և ձեռք բերված պայմանավորվածությունների վերաբերյալ նմանատիպ նարատիվ: Սակայն շատ դեպքերում խաղացողներից յուրաքանչյուրն ինքն է սահմանում իր նարատիվը՝ փորձելով ներկայացնել իր ձեռքբերումները որպես կարևոր, իսկ մյուս կողմի ձեռքբերումները՝ ավելի քիչ կարևոր:

Բանակցությունների ընթացքում նարատիվի ներկայացումը արվեստ և տեխնիկա է: Պատահել է, որ մի կողմը հաղթել է բանակցություններում և զգալի նվաճումներ է ունեցել մյուս կողմի համեմատ, սակայն հանրային կարծիքի ներկայացման, բացատրելու և նարատիվի ստեղծման առումով ձախողվել է և ներկայացվել է որպես պարտվող կամ առնվազն անհաջող խաղացող:

Միջուկային բանակցությունների ընթացքում ամերիկյան կողմը հրապարակում էր հայտարարություններ կամ փաստաթղթեր՝ բանակցությունների կարևոր փուլերում, ինչպիսիք են Ժնևի միջանկյալ համաձայնագիրը կամ Լոզանի հայտարարությունը, որոնք իրականում ներկայացնում էին բանակցային գործընթացի վերաբերյալ ԱՄՆ նարատիվը և ձեռք բերված պայմանավորվածությունները:

Ժնևի միջանկյալ համաձայնագրից ժամեր անց, մինչ իրանական պատվիրակությունը դեռ թարգմանում էր համաձայնագրի տեքստը, որը պետք է ներկայացվեր լրատվամիջոցներին, իրանական լրատվական գործակալություններից մեկը սխալմամբ Ժնևի համաձայնագրի բնօրինակ փաստաթղթի փոխարեն թարգմանել և հրապարակել էր ամերիկյան կողմի հայտարարությունը, որը ներկայացնում էր համաձայնագրի նարատիվացված տեքստը և ամբողջովին կողմնակալ էր՝ հօգուտ ԱՄՆ-ի: Փաստորեն, ամերիկյան կողմի գործողությունների արագությունը և մինչև համաձայնագրի փաստաթղթի հրապարակումը բանակցությունների վերաբերյալ նրանց համար ցանկալի նարատիվի տարածումը հանգեցրին նրան, որ նրանք մեդիա դաշտում ավելի բարենպաստ դիրք ստացան: Լոզանի հայտարարության մեջ Իրանի ԶԼՄ-ների պատվիրակությունը պատրաստեց իր փաստաթուղթը, սակայն կրկին ամերիկյան փաստաթուղթը ավելի մեծ ուշադրության արժանացավ՝ Արաքսի ծանր ջրի ռեակտորի միջուկի բետոնապատման հարցը բարձրացնելու պատճառով, ինչը իրականում հնարք էր նարատիվի ստեղծման ուղղությամբ: Արաքսի ծանր ջրի ռեակտորի դեպքում ամերիկացիները, ովքեր բանակցությունների սկզբում հայտարարել էին, որ Իրանի ծանր ջրի ռեակտոր ունենալը իրենց կարմիր գիծն է և այն չեն ընդունելու, ի վերջո անցան այդ կարմիր գիծը և ստիպված ընդունեցին Իրանի՝ ծանր ջրի ռեակտոր ունենալու փաստը՝ կառուցելով նոր ռեակտորի անոթ, որը ռեակոտրի սիրտն է: Բայց նրանք իրենց առաջարկի թերթիկում օգտագործեցին հնարք՝ հին ռեակտորի անոթի վառելիքի ձողերի պատյանի բետոնապատումը, ինչը անկարևոր խնդիր էր, ներկայացնելով այն Արաքսի ռեակտորի բետանապատում և մեծ ձեռքբերում, ինչը, ցավոք, ընդունվեց իրանական որոշ լրատվամիջոցների կողմից և շարունակաբար կրկնվեց: Ամերիկացիները, որոնք Արաքսի հարցում տեխնիկապես պարտվել էին, բանակցություններից հետո մեդիա պատերազմում փոխհատուցեցին դա: 2015 թվականի հուլիսի 14-ի ՀԳՀԾ-ի վերջնական համաձայնագրում Իրանի առաջարկը, որն այս անգամ նախապես պատրաստվել էր, անմիջապես հրապարակվեց: Բայց, ցավոք, իրանական որոշ լրատվամիջոցների համար դեռ ավելի գրավիչ էր ամերիկյան առաջարկի օգտագործումը:

2.Բանակցություններում փակուղի մտնելը, ուժերի բախումը

Երբ բանակցող կողմերը չեն կարողանում համաձայնության գալ առավելությունների և զիջումների «առևտրի», ճգնաժամի կամ կոնկրետ խնդրի լուծման հարցում, ապա բանակցությունները մտնում են փակուղի: Բանակցություններից դուրս գալու հնարավորությունը բացակայում է, ինչը ցույց է տալիս կողմերի բանակցային ռազմավարության ձախողումը: Սակայն երբեմն այդ փակուղին կարող է լինել կողմերից մեկի ռազմավարություն՝ նպատակ ունենալով խուսափել կորուստներից:

Բանակցությունների փակուղի մտնելը նշանակում է, որ լուծումները անարդյունք են դառնում, և անօգուտ պնդումները հանգեցնում են ժամանակի կորստի և անօգուտ գնի վճարման: Արդյունքում, «փոխարինումը» որպես ճգնաժամային կառավարման մեթոդ պետք է ներառվի օրակարգում:

Բանակցությունը այլ մեթոդներով փոխարինելու հնարավորությունը կախված է սուբյեկտի ուժից: Ավելի քիչ ուժ ունեցող սուբյեկտը պարտություն կկրի կամ ստիպված կլինի վճարել գին՝ բանակցությունները շարունակելու համար, իսկ բավարար ուժ ունեցող սուբյեկտը կարող է բանակցությունները փոխարինել այլ լուծումով: Փոխարինման տեսակը, լուծումների առաջնահերթությունը և դրանց դրական ու բացասական հետևանքները՝ համեմատած բանակցությունների հետ, պետք է ուսումնասիրվեն՝ ելնելով սուբյեկտների միջավայրից, մարդկային, նյութական և ծրագրային հնարավորություններից:

Հնարավոր է, որ բանակցող կողմերը դուրս գան փակուղուց՝ օգտագործելով բանակցային նորագույն մեթոդներ կամ ներկայացնելով ու առաջարկելով նոր հարցեր՝ փոխարինելու այն հարցը, որի շուրջ փոխգործակցությունը ձախողվել է: Փակուղուց դուրս գալու համար կողմերը պետք է ընդունեն դրա անհրաժեշտությունը, ինչը պայմամնավորված է համաձայնության չգալու և փակուղում մնալու գնով, անվտանգային սպառնալիքներով կամ այլ պատճառներով: Այս դեպքում նրանք կփորձեն ձեռնարկել քայլեր՝ փակուղուց դուրս գալու համար՝ ելնելով իրենց ծրագրային և գործիքակազմի հնարավորություններից:

Բանակցային գործընթացի շարունակումը փակուղուց դուրս գալու մարտավարությունների միջոցով

Բանակցությունների փակուղուց դուրս գալու համար կարելի է օգտագործել տարբեր մեթոդներ, մարտավարություններ և արդյունավետ այլընտրանքներ: Ստորև ներկայացվում են որոշ օգտակար մեթոդներ.

Մտագրոհի նիստեր

Եթե բանակցությունները մտնեն փակուղի, ապա ամենակարևոր և ազդեցիկ լուծումներից մեկը ոչ պաշտոնական քննարկումների անցկացումն է, որոնք կոչվում են «մտագրոհ»: Այդ քննարկումները կարող են անցկացվել յուրային պատվիրակության անդամների կամ բանակցող բոլոր պատվիրակությունների միջև: Մյուս կողմի բանակցողների ներկայությամբ անցկացվող քննարկումներում կողմերը ոչ պաշտոնական կերպով քննարկում են, թե ինչպես կարելի է դուրս գալ փակուղուց: Մասնակիցները բանակցային գործընթացում արտահայտում են իրենց գաղափարներն ու առաջարկները՝ անկախ իրենց զբաղեցրած պաշտոններից:

Այս քննարկումների ժամանակ մասնակիցները որևէ պատասխանատվություն չեն կրում իրենց խոսքերի և առաջարկների համար, ուստի յուրաքանչյուրը արտահայտում է իր մտքում ծագած ցանկացած լուծում, նույնիսկ անիրականանալի թվացող լուծումները: Այդ առաջարկները ուղղում և փոխլրացնում են միմյանց: Ցանկացած առաջարկ կարող է իր հետ բերել այլ առաջարկներ կամ նիստի մյուս անդամների մտքում նոր գաղափարներ առաջացնել: Որոշ առաջարկներ սկզբում կարող են անարդյունավետ լինել, բայց «մտագրոհ» նիստերի ժամանակ դրանք հասունանում և այլ առաջարկությունների ու գաղափարների հետ համադրվում են, և տեղի է ունենում սիներգիա: Ուստի, այս քննարկումներում ոչ մի կարծիք հեշտությամբ չի անտեսվում: Քննարկումները շարունակվում են այնքան ժամանակ, մինչև վերջապես ձեռք բերվեն իրականանալի լուծումներ, այնուհետև բանակցողները այդ գաղափարներն ու լուծումները փոխանցում են որոշում կայացնողներին և վերադասներին:

Նիստերին մասնակցող բանակցողների ուշադրությանը արժանանում են այնպիսի սկզբունքներ, ինչպիսիք են՝ բանակցվող հարցերի առաջնահերթությունը, ոչ բանակցային հարցերի նկատմամբ ուշադրությունը և կարմիր գծերը, մյուս կողմի ինքնությանը և փոխգործակցության պատմության նկատմամբ ուշադրությունը, գաղտնի կամ չբացահայտված տեղեկատվության գաղտնիության պահպանումը, յուրային կողմի ուժեղ և մյուս կողմի թույլ կողմերի վրա կենտրոնանալը, երրորդ կողմի վրա բանակցությունների ազդեցության նկատմամբ ուշադրություն դարձնելը:

Ոչ խելամիտ առաջարկներ

Առաջին հայացքից որոշ առաջարկներ կարող են աննշան, անարդյունավետ, անիրագործելի և նույնիսկ ոչ խելամիտ թվալ, սակայն դրանք կարող են լուծում հանդիսանալ փակուղուց դուրս գալու համար: Հետևաբար, ոչ մի գաղափար կամ առաջարկ, թեկուզ անհնարին կամ իռացիոնալ, չպետք է անտեսվի կամ թերագնահատվի:

Արտակարգ և բացարձակ փակուղային իրավիճակում այդպիսի առաջարկները կարող են լինել լուծում կամ գոնե ճանապարհ բացել լրացուցիչ առաջարկների համար: Այնպես չէ, որ մեծ ու բարդ խնդիրները անպայման մեծ ու բարդ լուծումներ են պահանջում. երբեմն մեծ խնդիրը կարելի է լուծել փոքր լուծումով, իսկ երբեմն փոքր հարցը կարող է ստեղծել մեծ ու անլուծելի խնդիրներ: Ուստի անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել բոլոր այն կարծիքներին, որոնք ներկայացնում են դիվանագետները, փորձագետները և նույնիսկ այն դերակատարները, որոնք անմիջական դերակատարություն չունեն բանակցային գործընթացում՝ թեկուզ եթե այդ առաջարկները արվել են ոչ պաշտոնական ձևաչափով և ոչ պարզ ձևով:

Միջուկային բանակցություններում մի քանի անգամ ի սկզբանե անհնարին թվացող առաջարկները ճանապարհ հարթեցին և բացեցին ամուր փականքները: Օրինակ՝ բանակցությունների վերջում, երբ PMD խնդրի (Իրանի միջուկային ծրագրի հավանական ռազմական ասպեկտները) լուծումը մի առանձնահատուկ հարցի պատճառով փակուղի մտավ և հնարավոր չէր դա լուծել, իսկ հարցը պատվի խնդիր էր դարձել 2 կողմերի համար, պարզ և անհնար թվացող մի միջանկյալ առաջարկ, այնուամենայնիվ, կարողացավ լուծել խնդիրը:

Սկզբում, գործակալության գլխավոր տնօրեն պարոն Ամանոյի հետ հանդիպման ավարտին, ես նրան կատակով նամակ-առաջարկ արեցի, թեև նա մերժեց դա, բայց նրա կարճատև դադարից և դեմքի շարժումներից ես զգացի, որ արժե առաջարկին հետևել: Ի սկզբանե, երբ Թեհրանում ներկայացրեցի այդ առաջարկը, նրանք կտրականապես մերժեցին այն, և նույնիսկ բացահայտ ասվեց. «Այդ ի՞նչ անհեթեթ առաջարկ ներկայացրեցիր»: Ես չհուսահատվեցի և բարձրագույն հանդիպումների ժամանակ հետևողական գտնվեցի այդ հարցում՝ այն տարբեր ասպեկտների բաժանելով: Ես Վիեննայում բանակցությունների հաջորդ փուլում էի, երբ դոկտոր Զարիֆը զանգահարեց ինձ և ծիծաղով ասաց. «Ձեր այդ հիմար առաջարկը համաձայնեցված է, հետամուտ եղեք դրան»:

Հաջորդ քայլը Ամանոյին համոզելն էր, ինչը նույնպես իրականացվեց համապատասխան պայմանների շրջանակում, և վերջապես բանակցությունների ամենաառեղծվածային հանգույցներից մեկը բոլոր կողմերի համար գոհացուցիչ կերպով լուծվեց: Առաջին հայացքից անսպասելի և գուցե անխոհեմ առաջարկը կարողացավ դուրս բերել բանակցությունները փակուղուց, իսկ կառավարիչների խորհրդում հարցը կարճվեց, հետևաբար պահպանվեց 2 կողմերի պատիվը:

Նախաձեռնություն

Շատ կարևոր է բանակցություններում նախաձեռնող լինելը, հատկապես երբ կողմերը փակուղու առաջ են կանգնած: Կրիտիկական իրավիճակներում 1 կամ մի քանի նոր տարրեր կարող են ներգրավվել բանակցային գործընթացում և դրան դինամիկա հաղորդել: Նույնպես, նրանք կարող են ներկայացնել այլընտրանքային առաջարկներ և ստանձնել փակուղուց կամ ճգնաժամից դուրս գալու կառավարումը:

Նախաձեռնողական լինելու համար պետք է ակտիվ լինել բանակցային գործընթացում, մտածել տարբեր սցենարների մասին, լինել ինքնավստահ և պատկերացնել, որ հանդիսանում ես բանակցային գործընթացի գլխավոր դերակատարը: Հարկավոր է օգտագործել տարբեր և անակնկալ հնարավորություններ, նաև միշտ պատրաստ լինել նոր մտքեր ներկայացնելու: Նախաձեռնողականությունը պահանջում է անխոնջ ջանքեր՝ արդյունքի հասնելու և վաղաժամ հիասթափությունից խուսափելու համար:

Թեմաների դասակարգումն ըստ առաջնահերթության

Համապարփակ բանակցություններում սովորաբար լինում են մի քանի հարցեր, որոնք պետք է համաձայնեցվեն: Որոշ հարցեր ավելի հեշտ են լուծվում, որոշներն՝ ավելի բարդ, իսկ որոշ հարցեր, ըստ էության, դժվար լուծվող են և կարող են բանակցությունները փակուղի մտցնել: Նման դեպքերում բանակցությունները չպետք է առաջ տանել մի ուղղությամբ, քանի որ դժվար լուծվող հարցը կարող է կանգնեցնել ողջ բանակցային գործընթացը: Հետևաբար, հարցերը պետք է միաժամանակ և զուգահեռ առաջ տանել, իսկ ավելի հեշտ հարցերը՝ արագ լուծել: Բարդ կամ դժվար լուծվող հարցերը, որոնք տանում են դեպի փակուղի, պետք է հետաձգվեն:

Երբեմն ժամանակը լուծում է հարցերը՝ ինքնաբերաբար բերելով լուծում, երբեմն այլ ոլորտներում առաջընթացը հեշտացնում է բարդ հարցերի լուծումը, իսկ երբեմն այլ հարցերը ստեղծում են բարդ հարցերում նախապայմաններով խոսելու և առևտրի հնարավորություն: Այդ իսկ պատճառով, լուծումները որևէ ոլորտում չպետք է համարվեն վերջնական, քանի դեռ դրանք համաձայնեցված չեն բոլոր ոլորտներում, լինի դա հեշտ, թե դժվար:

Բանակցային ոլորտի ընդլայնում

Բանակցությունների ընթացքում, երբ կոնկրետ հարցի շուրջ համաձայնություն չի ձեռք բերվում, հնարավոր է քննարկումը ընդլայնել բուն թեմային առնչվող կամ չառնչվող այլ ոլորտներին: Որպեսզի փակուղուց դուրս գալու պայմաններ ստեղծվեն, կարելի է ընդլայնել բանակցությունների փաթեթը: Այնուամենայնիվ, սա չի նշանակում, որ յուրաքանչյուր կողմ կարող է ցանկացած թեմա ավելացնել քննարկմանը: Բանակցությունները պետք է համապատասխանեն կոնկրետ հանձնարարականներին, որոնք որոշում կայացնողները սահմանում են, և չպետք է ներառեն այնպիսի հարցեր, որոնք կարող են վնաս հասցնել ազգային անվտանգությանը: Բանակցային որոշումները ընդլայնումը երբեմն օգտակար է, սակայն ոչ բոլոր հարցերը համարվում են բանակցելի:

Երրորդ կողմի պոտենցիալ օգտագործումը

Երբ բանակցությունները մտնում են փակուղի, և կողմերից որևէ մեկը չի ցանկանում զիջումների գնալ իր շահերի հաշվին, փակուղուց դուրս գալու ելք կարող է լինել երրորդ կողմի ներկայությունը և ազդեցությունը: Երրորդ կողմը կարող է լինել խաղացող, որը շահում է ձեռք բերված համաձայնություններից կամ դաշնակից՝ 1 կողմի շահերին աջակցելու համար: Այդպիսով, երրորդ կողմը կարող է գործել որպես միջնորդ, խրախուսելով կողմերին գնալ փոխզիջումների, կամ լինել մեկի դաշնակիցը՝ մեծացնելով կողմի ուժը և ստիպելով մյուսին համաձայնել զիջումների:

Բանակցություններին փոխարինող այլընտրանքային սցենարի նախագծում

Երբ բանակցող կողմերը չեն կարողանում համաձայնության գալ, և բանակցությունները ձախողվում են, նրանք կարող են դիմել այլընտրանքային տարբերակների, որոնք մյուս կողմին կստիպեն գնալ նմանատիպ կամ նույնիսկ ավելի շատ զիջումների: Օրինակ, եթե «Ա» երկիրը ցանկանում է «Բ» երկրից գնել որոշ պաշտպանական կամ արդյունաբերական ապրանքներ, բայց «Բ» երկրի հետ բանակցությունները չեն հաջողվում ռազմավարական, քաղաքական կամ նույնիսկ ֆինանսական պատճառներով, ապա «Ա» երկիրը կարող է անտեսել հավելյալ ծախսերը և դիմել «Գ» երկրին, որն կարող է լինել «Բ» երկրի մրցակիցը կամ նույնիսկ արտադրել նշված ապրանքները իր երկրի ներսում: Այս կապակցությամբ հստակ օրինակ է 2007 թվականին Թեհրանի գիտահետազոտական ռեակտորի համար վառելիք գնելու Իրանի հայտը, որի դեմ էր ԱՄՆ-ն: Այդ վառելիքը նախկինում գնվում էր Արգենտինայից՝ Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության իմացությամբ և համակարգմամբ: ԱՄՆ-ն և եվրոպական 3 երկրներ, որոնք ներգրավված էին Իրանի հետ միջուկային բանակցություններում, փորձեցին օգտագործել Իրանի այդ կարիքը որպես բանակցային լծակ, սակայն Իրանը որոշեց դուրս գալ վառելիքի գնման հետ կապված բանակցություններից և ինքն արտադրել նշված վառելիքը (ինչը պահանջում էր մինչև 20 տոկոս ուրանի հարստացում): Ի զարմանս արևմտյան երկրների, Իրանը 2011 թվականի սեպտեմբերին կարողացավ հասնել 20 տոկոսի հարստացման տեխնոլոգիային: Արդյունքում, ի հեճուկս արևմտյան երկրների պատկերացումների, 20 տոկոսի հարստացումը Իրանի ձեռքում դարձավ հզոր բանակցային լծակ միջուկային բանակցություններում:

Այլընտրանքային ռազմավարություն մշակելիս կարևոր է հաշվի առնել ուժի բազմազանությունը

Այլընտրանքային ռազմավարություններ մշակելիս կարևոր է հասկանալ, որ որքան երկիրն ունենա ավելի մեծ կոշտ և փափուկ ուժ, այնքան ավելի շատ այլընտրանքներ կունենա: Այսպիսով, այն կկարողանա դիմակայել մյուս կողմի առավելապաշտությանը և ստիպված չի լինի ընդունել այն, ինչը չի համապատասխանում իր նպատակներին: Ուսումնասիրելով այն այլընտրանքները, որոնք դերակատարներից յուրաքանչյուրը կարող է որդեգրել բանակցությունների ձախողման կամ դրանցից դուրս գալու դեպքում, հնարավոր է գնահատել նրանց իրական ուժը: Իրականում, որքան ուժեղ երկիրը կարողանա առաջարկել տարբեր ու ավելի հուսալի այլընտրանքներ, այնքան ավելի վստահ ու հզոր կլինի բանակցություններում՝ անկախ մյուս կողմի ուժերից:

Բանակցային վստահությունը և այլընտրանքների կիրառումը

Այն սուբյեկտը, ով համոզված է, որ բանակցային գործընթացում ձախողվելու դեպքում ունի այլ հարմար այլընտրանքներ՝ ընթացիկ բանակցությունների շրջանակից դուրս իր նպատակներին հասնելու համար, բանակցություններում հանդես է գալիս ավելի վստահ, ավելի քիչ է նահանջում իր դիրքերից և համաձայնագրի ստորագրումը կամ իրագործումը պարտադիր չի համարի: Այն երկիրը, որն ունի տարբեր այլընտրանքներ, կարող է ընտրություն կատարել դրանց միջև և չի սահմանափակվի միայն բանակցություններով ու դրանց պահանջներով: Եթե երկիրը կարողանա բանակցել ավելի նվազ գնով և լուծել իր հարցերը, կբանակցի, եթե ոչ՝զերծ կմնա բանակցություններից:

Երբեմն երկրներն այլընտրանք չունեն, քան բանակցելը, սակայն նրանք այդպես են վարվում, որ դիմացինը չնկատի իրենց թուլությունը և նույնիսկ հակառակը՝ պատկերացնի, թե իրենք հզոր են:

Մտահորիզոնների միաձուլում

Երբ բանակցային գործընթացում տարաձայնությունները վերաբերում են գաղափարական, ինքնության կամ իմաստային տարբերություններին, այդ դեպքում լավագույն լուծումը «մտահորիզոնների միաձուլումն» է: Այս լուծումը չի ենթադրում հրաժարվել արժեքներից և համոզմունքներից, սակայն բանակցող կողմերը, ովքեր ցանկանում են կարգավորել բանակցային ճգնաժամը, փորձում են մասամբ հեռու մնալ իրենց սուբյեկտիվ ընկալումներից, ընդլայնել միմյանց հետ փոխգործակցությունները և ստեղծել «մտահորիզոնների միաձուլում», հենվելով ընդհանուր փորձի վրա:

Այս միաձուլումը կարող է նույնիսկ կոնկրետ նպատակի շրջանակներում մտքերը և դրանց արդյունք հանդիսացող գործողությունները նմանեցնել և կամուրջ կառուցել տարբերությունների միջև, ինչը կհանգեցնի գոհացուցիչ ըմբռնման և մեկնաբանության ձևավորման: Այս միջավայրում կողմերի միջև կապ է ձևավորվում, և նրանք կարողանում են բանակցվող հարցի վերաբերյալ մի փոքր դուրս գալ «եսամոլության» սահմաններից, ընդլայնելով փոխգործակցությունները: Նրանք համաձայնվում են միմյանց հետ և նոր եզրեր են գտնում ըմբռնման, գործողության և արձագանքի համար, աստիճանաբար ստեղծելով երրորդ մշակույթ և նոր իմաստներ, որոնցից երկուսն էլ գոհ են:

Այդ նոր միջավայրի ձևավորման գործում բոլոր կողմերի մասնակցության պատճառով նրանք ավելի պատրաստակամ կլինեն ներառելու դրա բաղադրիչները իրենց փոխգործակցության մեջ՝ առանց որևէ մեկի կողմից համոզմունքներից հրաժարվելու կամ ինքնության շրջանակից դուրս գալու անհրաժեշտության՝ ի շահ մյուս կողմի:

3.Բանակցության կողմերը, տեսնելով փակուղային հեռանկարը կամ գիտակցելով այն դժվարություններն ու խոչընդոտները, որոնք անհնարին են դարձնում համաձայնությունը, կարող են որոշել դադարեցնել բանակցությունները և հետաձգել դրանք ապագայում հարմար պահի: Երբեմն համաձայնությունը հասանելի է, սակայն բանակցությունները պահանջում են ավելի շատ ժամանակ, ուստի կողմերը երկարաձգում են բանակցությունների ավարտի համար նախատեսված ժամկետը: Երբեմն հաջողության հասնելու հեռանկար հիմնականում չկա, և բանակցությունների վերջնաժամկետի երկարաձգումը լուծում չի համարվում, սակայն կողմերը չեն ցանկանում հայտարարել ձախողման մասին, քանի որ հաջողության հասնելու համար դեռ կան հույսի շողեր, կամ ձախողումից խոսելը կարող է 2 կողմերի համար ունենալ քաղաքական և հեղինակության հետևանքներ:

Փաստորեն, այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են՝ մեծ տարաձայնությունների հետևանքով առաջացած բանակցային փակուղին, շահերի զանգվածային բախման պատճառով երկխոսության փակուղում հայտնվելը, ներքին տարաձայնությունների պատճառով կողմերից մեկի անհամաձայնությունը, գերտերությունների կամ երրորդ կողմերի միջամտությունը, տարածաշրջանային կամ միջազգային անբարենպաստ պայմանները, կողմերից մեկի ներսում իշխանափոխության կամ քաղաքական համակարգի փոփոխությունը և այլ հանգամանքներ կարող են բանակցողներին հանգեցնել այն եզրակացության, որ ավելի լավ է դադարեցնել բանակցային գործընթացը և հետաձգել դրանք մինչև ապագայում բարենպաստ պայմաններով ժամանակահատվածի առկայություն:

Այդ ապագան սովորաբար անորոշ է, քանի որ կարող են սահմանվել նոր ռազմավարություններ և քաղաքականություններ, ինչը կարող է փոխել առաջնորդներին կամ բանակցային հանձնաժողովների անդամներին, և դա իր հերթին կարող է անհնարին դարձնել բանակցությունների նոր փուլը կամ, ընդհակառակը՝ հեշտացնի դրանք: Հետևաբար, չնայած բանակցությունների դադարեցումը լավ նորություն չի համարվում, այնուամենայնիվ, ավելի լավ է, քան պարտության մասին բարձրաձայնել:

Բանակցությունների հետաձգման իրավիճակում կողմերը չպետք է վարվեն կամ խոսեն այնպես, որ ապագայում դժվար կամ անհնար դարձնի բանակցությունների շարունակությունը, և, հետևաբար, չպետք է բանակցություններից ստեղծեն այնպիսի պատկեր, որը հետագայում լիակատար կերպով կբացառի դա:

Նյութի աղբյուրը՝ Դոկտոր Սեյյեդ Աբբաս Արաղչի- «Բանակցության ուժը քաղաքական և դիվանագիտական բանակցությունների սկզբունքներն ու կանոնները»