Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտությունը

 

Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության ակունքները գալիս են 1960-ական թվականներից, երբ հետպատերազմյան շրջանի քաղաքական լարվածությունից ելքերի որոնումը ստիպեց հստակ ձևակերպել որպես համաշխարհային տնտեսության ուժի կենտրոն երկրի զարգացման տեսլականը՝ դրան ծառայեցնելով առկա սահմանափակ ռեսուրսներն ու ռազմավարությունը: Կա նաև այլ տեսակետ առ այն, որ երկրի արտաքին քաղաքական տվյալ ենթաոլորտը զգալիորեն զարգացել է 1990-ականներից ի վեր՝ ի պատասխան տարածաշրջանային և գլոբալ ուժերի վերակազմավորման, ինչը դանդաղ, բայց անշեղորեն, ճապոնական քաղաքականությունը փոխում է տնտեսական դիվանագիտության առևտրային նպատակների վրա շեշտադրումից՝ այն դարձնելով նաև իշխանության արդիական գործիք: Թեև զբոսաշրջության խթանումը կարող է համարվել տնտեսական դիվանագիտության նոր մաս, առևտրի և ներդրումների խթանման, բիզնեսի քարոզչության և զարգացման համագործակցության երկարաժամկետ փորձը բարելավվում է՝ կենտրոնանալով բնապահպանական և էներգետիկ ոլորտների վրա: Առևտրային համաձայնագրերի շուրջ բանակցությունները նոր թափ ստացան 2010 թվականին, մինչդեռ ֆինանսական դիվանագիտությունը, որը խոստումնալից էր 2000-ականների սկզբին, կանգ առավ: Վերջապես, բացասական պատժամիջոցները ևս առկա են հատկապես Հյուսիսային Կորեայի հետ կապերում: Կառավարության և մասնավոր հատվածի՝ արևմտյան երկրներին հարմարեցվելու ձգտումը, այնուամենայնիվ, մնում է սահմանափակ, և հնի ու նորի միջև երկիմաստությունը հուշում է, որ տեղի է ունենում ճապոնական մարտավարության, այլ ոչ՝ ռազմավարության փոփոխություն:

Գործնական առումով 1945 թվականի խաղաղօվկիանոսյան պատերազմի ավարտից ի վեր տնտեսական դիվանագիտության պրակտիկան եղել է Ճապոնիայի արտաքին քաղաքականության հիմնական հատկանիշը: Տնտեսական նպատակները Ճապոնիայի արտաքին քաղաքականության մեջ բարձր են, իսկ տնտեսական գործիքները վճռորոշ նշանակություն ունեն ազգային անվտանգությանը հասնելու հարցում: Շարունակվում է բանավեճն առ այն, թե արդյոք, երբ և ինչպես Ճապոնիան կդառնա «նորմալ» երկիր (սա նեոռեալիստական իմաստով նշանակում է, որ երկրի ռազմական հզորությունը համարժեք է նրա տնտեսական հզորությանը): Այն սկսվել է 1990-ականներին և ցույց է տալիս այն փոփոխությունները, որոնք տեղի են ունեցել վերջին տասնամյակների ընթացքում՝ ներկայացնելով, մի կողմից, Ճապոնիայի ռազմական և ռազմավարական մտածողության զարգացումները, միևնույն ժամանակ քաղաքական-տնտեսական ոլորտի փոփոխությունները: Հատկանշական է, որ գիտնականներն ու գործարարները վերջին տարիներին ինտենսիվորեն քննարկում են Ճապոնիայի հնարավոր վերառազմականացումը՝ թողնելով քաղաքական և տնտեսական փոփոխությունների կապն ավելի քիչ ուսումնասիրված: Հետևաբար, անհրաժեշտ է ուսումնասիրել նաև քաղաքականության փոփոխությունները տարբեր ենթաոլորտներում՝ իր թերություններով հանդերձ՝ կիրառելով տնտեսական դիվանագիտության համապարփակ հայեցակարգային շրջանակ, որը տնտեսական դիվանագիտության տարբեր ուղղությունները թույլ է տալիս դիտարկել նույն հարթության վրա: Խնդիրն այն է, թե ճապոնական պետությունը, ինչպես առաջարկել է Լինդա Վայսը, գտնվում է փոխակերպման փուլում, այսինքն՝ «հարմարվող, ապամոնտաժվող և նորարարական», այլ ոչ թե «նորմալացման» կամ մերձեցման նեոլիբերալ փուլում, թե՞ Ճապոնիան «կորցնում է հավատն իր համապարփակ անվտանգության մոտեցման նկատմամբ և փոխարենը կենտրոնանում է ռազմական անվտանգության հարթության վրա», ինչպես ասում է Քրիստոֆեր Հյուզը: Ակնկալվում է, որ տնտեսական դիվանագիտության ոլորտում տեղի ունեցող իրադարձությունների հետագա ըմբռնումը կնպաստի նաև Ճապոնիայի արտաքին քաղաքականության և դիվանագիտության այն խնդրին, թե արդյո՞ք Ճապոնիայի արտաքին քաղաքականությունը շատ է տարբերվելու մեծ ռազմավարությունից: Հարկ է նկատել, որ տնտեսական դիվանագիտությունն այստեղ դիտվում է որպես համապարփակ եզրույթ, համաձայն որի տնտեսական և քաղաքական շահերը ներկայանում են տանդեմում և միմյանց փոխլրացնում են: Այս ամենը պայմանավորված է հատկապես Չինաստանի և Արևելյան Ասիայի տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի զարգացող դերով, Ճապոնիայի՝ որպես բացարձակ և հարաբերական առումով տնտեսական տերության անկմամբ: Զարգանում են նաև պետական և մասնավոր հատվածի հարաբերությունները: Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության պատմական համառոտ ակնարկը թույլ է տալիս ուսումնասիրել մոտեցումների փոփոխությունը 1990-ականներից սկսած տնտեսական դիվանագիտության հետևյալ ուղղություններում՝ զբոսաշրջության խթանում, առևտրային դիվանագիտություն, ֆինանսական դիվանագիտություն, զարգացման համագործակցություն և պատժամիջոցներ: Մյուս կողմից, կարելի է նկատել ընդհանուր միտումները և ավելի լայնորեն դիտարկել Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության ոճի և փորձի համապատասխանությունը: Իր հերթին, ճապոնական մարտավարության փոփոխությունը հետևանք է «Արևմուտքի և մնացածի» միջև դիվանագիտական տարբերությունների, որոնք իրենց մշտապես զգացնել կտան:

Որպես խաղաղօվկիանոսյան պատերազմում պարտված ուժ, Ճապոնիան ուշացումով մուտք գործեց մի համակարգ, ուր արդեն գերակայում էին ԱՄՆ-ն և եվրոպական երկրները, ուստի ստիպված էր հետևելու արտաքին քաղաքականության այն մոտեցումներին, որոնցում ավելի մեծ շեշտադրում պետք է կատարվեր արտաքին տնտեսական գործիքների վրա՝ հստակեցնելու քաղաքականության նպատակները և առևտրային նպատակների համար քաղաքական գործիքները, այսինքն՝ սկսեց կիրառել իր տնտեսական դիվանագիտությունը: Հետպատերազմյան տարիների փորձը վկայում է, որ ճապոնական «խաղաղության սահմանադրությունը» և ԱՄՆ անվտանգության երաշխիքն ամրապնդեցին այս միտումը: Յոշիդա վարդապետությունը, որը ստեղծվել է վարչապետ Շիգերու Յոշիդայի կողմից 1950-ականներին և զարգացել 1960-ականներին, դարձավ Ճապոնիայի մոտեցման խորհրդանիշը և հիմնված էր տնտեսական աճի և գլոբալ գործերում պասիվության վրա, երբեմն կոչվում է առևտրական կամ տնտեսական ռեալիզմ և ազատ ձիավարություն: Ներքին քաղաքական տնտեսության կազմակերպումը, որը նպաստում էր այս մոտեցմանը, աջակցում էր սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը արդյունաբերական աճի միջոցով: Երկրի ազգային անվտանգությունը պաշտպանող ռազմական միջոցների փոխարեն տնտեսական և դիվանագիտական միջոցների վրա շեշտադրումը ներկայացված է նաև 1980-ականների Ճապոնիայի անվտանգության քաղաքականության հիմնադրույթներում:

Ճապոնական տնտեսական դիվանագիտության արտահայտչաձևերի վերաբերյալ ուսումնասիրությունները սովորաբար վերաբերում են միայն մի քանի կոնկրետ տարրերի, իսկ ուղղությունների գործիքների և նպատակների միջև տարբերությունը և համընկնումը դարձնում է քաղաքականությունը որոշ առումով երկիմաստ: Հետևաբար, անհրաժեշտ է հայեցակարգային շրջանակ, որում կտեղադրվեն տնտեսական դիվանագիտության տարբեր ուղղությունները: Իր հերթին, կախված այն հանգամանքից, թե ո՞րն է որոշակի քաղաքականության առաջնային նպատակը կամ հիմքը, տնտեսական դիվանագիտության արտահայտչաձևերը հնարավոր է տեղակայել 2 առանցքների վրա, որոնք ներկայացնում են գործունեության տարբեր գործիքներն ու նպատակները՝ «բիզնեսի վերջը» և «իշխանության ավարտը»: Քանի որ, «տնտեսական իշխանությունը փափուկ ուժի ամենահիմնական և կարևոր աղբյուրներից մեկն է, բայց «այնքանով, որքանով այն աջակցում է ռազմական հզորությանը, ունի շատ կոշտ ուժի ձև»:

Հայեցակարգային շրջանակը հեշտացնում է այս երևույթի ամբողջական վերլուծությունը՝ դիտարկելով տարբեր արտահայտություններ որպես շարունակականության մի մաս, որով կարող են զարգանալ քաղաքականությունը և որի միջոցով կարելի է համեմատել երկրները կամ տնտեսական դիվանագիտության պրակտիկաները:

«Իշխանության խաղի վերջում» գործիքներն են, որոնք հիմնականում ներառում են քաղաքական բնույթի գործողություններն ու բանակցությունները, ինչպիսիք են պատժամիջոցները և դրանց վերացումը: Գործողությունները հիմնականում նպատակ ունեն նպաստելու կայուն միջազգային միջավայրի ստեղծմանը և հաճախ կոչվում են տնտեսական պետականություն: Ծախսերի և օգուտների հիմքում ընկած հաշվարկները հետևում են քաղաքական տրամաբանությանը: Տնտեսական դիվանագիտության «բիզնեսի վերջում» պետական և մասնավոր հատվածների համատեղ ջանքերն են, որոնց նպատակն է հասնել ազգային շահերն առաջ մղող կոմերցիոն նպատակներին, ներառյալ առևտրի և ներդրումների խթանումը, բիզնեսի շահերի պաշտպանությունը և զբոսաշրջության խթանումը: Այստեղ ծախսերի և օգուտների հաշվարկները հիմնականում հետևում են տնտեսական տրամաբանությանը, և բիզնեսի հնարավորություններն առավելագույնի հասցնելը գործունեության հիմնական շարժիչ ուժն է դառնում: Այս նպատակների միջև կան այնպիսի գործողություններ, որոնք կարող են լինել քիչ թե շատ տնտեսական կամ քաղաքական, ինչպիսիք են տնտեսական կամ զարգացման աջակցությունը, առևտրային համաձայնագրերի շուրջ երկկողմ և բազմակողմ բանակցությունները և ֆինանսական ու դրամավարկային քաղաքականությունը: Որքան ավելի շատ կառավարությանը հաջողվի փոխկապակցել տնտեսական դիվանագիտության տարբեր ուղղությունները, այնքան ավելի ընդգրկուն է դառնում երկրի ռազմավարությունը: Ներառական ռազմավարությունը երկարաժամկետ հեռանկարում հաջողության հասնելու կարևոր պահանջ է, բայց այն դեռ կայուն երաշխիք չէ: Ավելի շուտ, այն ցույց է տալիս հնարավորություններն ու մտադրությունները, բայց քիչ բան է ասում քաղաքականության իրական ազդեցության մասին, որը կախված է գործարար ծրագրի իրականացման վայրից:

Տնտեսական նկատառումները մեծ տեղ են գրավել Ճապոնիայի զարգացման աջակցության և ասիական այլ երկրների հետ կապերում: Բարեկամական կապեր կառուցելու ձգտումով՝ հիմնական շեշտը դրվում է ինչպես ուղարկող, այնպես էլ ստացող պետության տնտեսական աճի խթանմանը, այլ ոչ թե քաղաքական և սոցիալական իրավունքները, ինչպիսիք են լավ կառավարումը և մարդու իրավունքները ուղղորդելու ջանքերը բարելավելուն: Այնուամենայնիվ, 1990-ականներին ճապոնական կառավարությունը փոխեց իր ընթացքը՝ ի պատասխան եվրոպացի դոնորների ճնշմանը, իսկ հիմա կրկին շտկում է իր քաղաքականությունը նոր և ասիական դոնորների մրցակցային ճնշումների պատճառով: Նմանատիպ տարբերություններ և քաղաքականության տեղաշարժեր նկատելի են առևտրային դիվանագիտության ոլորտում, որտեղ Ճապոնիայի կառավարությունն ավելի շատ մտահոգված է քաղաքական-ռազմավարական, քան առևտրային նկատառումներով: Ճապոնիայի կառավարությունն ի դեմս առևտրային համաձայնագրերի տեսնում է Արևելյան Ասիայի տարածաշրջանում ազդեցության համար պայքարում և տնտեսության ներքին վերակազմավորումը խթանելու համար կարևոր գործիք, մինչդեռ նման համաձայնագրերի կողմնակից բիզնեսները փնտրում են ընդլայնված առևտրային հնարավորություններ արտերկրում:

Ճապոնիայի կառավարությունը երկար ժամանակ հավատարիմ է եղել մի քաղաքականության, որը միավորում է տնտեսությունը, քաղաքականությունը և անվտանգությունը: Միայն վերջին տարիներին վարվող քաղաքականությունը բացահայտ կապվում է տնտեսական դիվանագիտության հայեցակարգին և այս առումով 2009 թվականի կառավարության ռազմավարությունը կարելի է հստակ շրջադարձային կետ համարել: Այն արտաքին քաղաքականության կենսական մաս է դարձել տնտեսական դիվանագիտության ամենահավատարիմ գաղափարաբաններից՝ DPJ գործիչ Սեյջի Մաեհարայի ջանքերով և ստացել է հստակ մանդատ՝ առևտրատնտեսական բանակցությունների ոլորտում և այլ հարթակներում: Տնտեսական դիվանագիտությունը դրվեց արտաքին քաղաքականության կենտրոնում և բնութագրվեց որպես կառուցակարգ՝ բաղկացած 4 հիմնասյուներից. ազատ առևտրի համակարգի խթանում, ռեսուրսների, էներգիայի և սննդի երկար ու կայուն մատակարարում, ենթակառուցվածքային համակարգերի միջազգային խթանում, Ճապոնիայի՝ որպես զբոսաշրջային երկրի զարգացման խթանում:

Կարևոր է ներկայացնել նաև այլ երևույթների ուսումնասիրությունները, որոնք բնութագրում են քաղաքականության փոփոխությունները և Ճապոնիայի արդի տնտեսական դիվանագիտության զարգացող հաստատութենական միջավայրը: Դրանք ընդգրկում են տնտեսական դիվանագիտության այն 5 ուղղությունները, որոնք ներառում են առևտրային դիվանագիտությունը՝ դրական ու բացասական դրսևորումներով՝ զարգացման աջակցությամբ և պատժամիջոցներով: Այս ոլորտներում շարունակականությունն ու փոփոխությունը գնահատելու հիմնական չափորոշիչներն են. բարձր մակարդակի ներքին քաղաքականության նախաձեռնությունները, երկկողմ կամ բազմակողմ բանակցություններն այլ երկրների հետ, բանավեճեր հանրային ոլորտում՝ ներգրավելով քաղաքական գործիչների, մասնավոր հատվածի, փորձագետների և լայն հանրությանը, հաստատութենական բարեփոխումներ: Հիմնական հարցն այն է, թե արդյո՞ք այդ ոլորտներում նախաձեռնություններ կան, պլանավորվում են, թե՞ ընդհանրապես չեն դիտարկվում: Այսինքն՝ միտումն ուղղված է տնտեսական դիվանագիտության ակտիվության աճին կամ նվազմանը: Վերջինիս 4 հենասյուներից երկուսը, որոնք առաջ են քաշվել Մաեհարայի կողմից, առևտրային դիվանագիտության արտահայտություններ են: Դրանք են ենթակառուցվածքային համակարգերի առաջխաղացումն արտերկրում և Ճապոնիայի՝ որպես զբոսաշրջային երկրի զարգացումը: Ճապոնիայում ՕՈւՆ խթանելու լուրջ ջանքեր գործադրվեցին միայն նոր հազարամյակում, իսկ JETRO-ի ուշադրությունը վերադարձավ իր արտագնա գործառույթին: Ճապոնական ձեռնարկություններին ակտիվ աջակցությունը և ենթակառուցվածքների աճող պահանջարկը, հատկապես Ասիայում, կարևոր է դարձել վերջին տարիներին: Այս առումով 1980-ականների վերջին ձեռնարկվեցին «կանաչ» տնտեսական դիվանագիտության ջանքերը՝ հիմնված ներքին նորարարական քաղաքականության վրա: «Կանաչ» արդյունաբերությունները, որոնք ներառում են կանաչ վերականգնվող աղբյուրները, նոր չեն: Համաշխարհային ուժերի հավասարակշռության, ներքին քաղաքականության և կլիմայի փոփոխության մարտահրավերներին դիմակայելուն ուղղված քայլերը նույնպես համակարգված բնույթ են կրում, մինչդեռ անվտանգության «ծանր» խնդիրները գրեթե չեն դիտարկվում: Սարքավորումների մատակարարման, սպասարկման և կառավարման միանվագ փաթեթի ապահովման կառուցվածքի բացակայությունը և ցածր գնային մրցակցությունը դիտվում են որպես միջուկային արդյունաբերության առջև ծառացած խնդիրների հիմնական պատճառները: ԱՄԷ-ում և Վիետնամում միջուկային էներգիայի նախագծերի անհաջող հայտերը, որոնք պարտվել են Հարավային Կորեային և Ռուսաստանին, արթնացման կոչ ծառայեցին վերակազմավորման և կառավարության միջամտության համար:

1964 թվականին հիմնադրված Ճապոնիայի Զբոսաշրջության ազգային կազմակերպությունն իր 13 գրասենյակներով՝ ամբողջ աշխարհում միայն վերջին տարիներին կարողացավ Ճապոնիայում զբոսաշրջությանն առաջանցիկ աճ ապահովել: Նախկին վարչապետ Ջունիչիրո Կոիզումիի ծրագիրը հիմք դրեց կառավարության կողմից հովանավորվող «Այցելեք Ճապոնիա» հայեցակարգի համար, որից հետո ընդունվեց Զբոսաշրջության ազգի խթանման մասին օրենքը և նախապատրաստվեցին Ճապոնիայի զբոսաշրջության խթանմանն ուղղված քաղաքականության հիմքերը: Վերջին տարիների գործնական քայլերը ներառում են հատկապես Չինաստանից, այլ երկրներից բժշկական նպատակներով այցելուների մուտքն ավելի հեշտացնելու փորձերը և բարելավելու օդանավակայանի հասանելիությունը: Զբոսաշրջությունն ընդգրկվել է որպես տնտեսական աճի նոր ռազմավարության հենասյուն, իսկ զբոսաշրջությունից եկամուտների հստակ թիրախները սահմանվել են ավելի ուշ:

Ճապոնիայի, Չինաստանի և Հարավային Կորեայի նախարարները զբոսաշրջության խնդիրները քննարկելու նպատակով նույնպես հավաքվում են՝ դրանով իսկ նպաստելով տեղական ինքնակառավարման զբոսաշրջության բյուրոների, տուրիստական գործակալությունների և ավիաընկերությունների համագործակցությանը: 2019-2025 թվականներին Չինաստանի կազմակերպած եռակողմ հանդիպումների ժամանակ նախաձեռնություններ են եղել խթանելու շրջակա միջավայրի համար բարենպաստ զբոսաշրջությունը, օգնելու նվազեցնել ածխաթթու գազի արտանետումները:

Ազատ առևտրի համակարգի խթանումը տնտեսական դիվանագիտության 4 հենասյուներից առաջինն է, որոնք առաջադրել է Մաեհարան, սակայն նախաձեռնություններն իրականացվում են շատ դանդաղ, որի պատճառով Ճապոնիան հաճախ ետ է մնում այլ երկրներից: Ասիայում երկկողմ և բազմակողմ առևտրային համաձայնագրերի շուրջ բանակցությունների ճանապարհով գնալու պաշտոնական Տոկիոյի որոշումը արձագանքել է համաշխարհային տնտեսության մեջ առևտրային համաձայնագրերի լայն տարածմանը: Միաժամանակ, ուսումնասիրություններ են իրականացվում՝ զարգացնելու տարածաշրջանային տնտեսական գործընկերային կապերը, որոնցից կարևորվում են Չինաստան-Ճապոնիա-Կորեա ազատ առևտրի գոտու ձևավորումը, Արևելյան Ասիայի ազատ առևտրի համաձայնագիրը և Համապարփակ տնտեսական գործընկերությունը Արևելյան Ասիայում, Տրանս-խաղաղօվկիանոսյան գործընկերության համաձայնագիրը, ուր ներգրավված են ԱՄՆ-ն, Ավստրալիան և ասիական խաղաղօվկիանոսյան այլ երկրները: Կարևորվում են նաև հետագա բանակցությունները ԵՄ և Պարսից ծոցի համագործակցության խորհրդի երկրների հետ: Ճապոնիայի ազատ առևտրային գոտիների ձևավորման քաղաքականությունը նպատակ ունի լրացուցիչ միջոցառումներ իրականացնել՝ իրագործելու 3 հիմնական նպատակները. ընդլայնել շուկայի մասնաբաժինը, ԱՀԿ-ի փակուղային իրավիճակի պատճառով նոր կանոններ մշակել և հասնել քաղաքական ու դիվանագիտական նոր արդյունքների, այսինքն՝ ամրապնդել կապերն այլ երկրների հետ և ընդլայնել Ճապոնիայի ազդեցությունը տարածաշրջանում: Ակնհայտ է, որ տնտեսական համաձայնագրերի կնքումը զուտ առևտրային քաղաքականություն չեն: Դրանք Ճապոնիայում շատերի կողմից դիտվում են որպես շատ ավելի լայն աշխարհառազմավարական ճարտարապետության առևտրային տարրեր: Օրինակ՝ Ճապոնիայի և Չինաստանի միջև առկա մրցակցությունը ստիպել է 2 կառավարություններին Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում երկկողմ և տարածաշրջանային առևտրային համաձայնագրերի միջոցով ներգրավվելու իրենց երկրներին: Կասկած չկա, որ Ճապոնիայի տնտեսական անկումը ունեցել է բացասական ազդեցություն առևտրային դիվանագիտության միջոցով իշխանությունը պահելու Ճապոնիայի քաղաքականության վրա ոչ միայն բազմակողմ և ազատ առևտրի համաձայնագրերի, այլև տարածաշրջանի երկրների ներգրավվածության միջոցով: Իրականում հյուսիսային տարածքների վերաբերյալ Ռուսաստանի հետ տարածքային վեճերի նվազումը փորձագետները պայմանավորում են Ճապոնիայի տնտեսական հզորության որոշակի նվազման հետ: Նույնը կարելի է ասել Ճապոնիայի, Չինաստանի, Հարավային Կորեայի միջև աճող լարվածության առնչությամբ: Նախկին վարչապետ Նաոտո Կանի խոսքերով «Ճապոնիայի համար կենսական նշանակություն կունենա իր տնտեսության աշխուժացումը՝ ազգային հզորությունը վերականգնելու համար»: Ներկայումս Ճապոնիայի ազատ առևտրի օրակարգն առաջ մղելու նախաձեռնություններով հանդես են գալիս ոչ միայն կառավարական դերակատարները, այլև Ճապոնիայի խոշորագույն բիզնես ասոցիացիան՝ Նիպպոն Քեյդանրենը, որն իր հայեցակարգային մոտեցումները շարադրել է «Ճապոնիայի առևտրի նոր ռազմավարության առաջարկները» փաստաթղթում: Ընդգծվում է հատկապես միջազգային և ներքին հաստատությունների դերը: Գործնականում առևտրային դիվանագիտության ոլորտում բարձր մակարդակի քաղաքական նախաձեռնությունների պակաս չկա, սակայն փաստացի արդյունքները սահմանափակ են: Թեև նախկինում բնորոշ էր մասնավոր հատվածի կողմից խթանված «ներքևից վերև» տարածաշրջանային ինտեգրումը, նոր հազարամյակում ազատ առևտրի համաձայնագրերը դարձել են տարածաշրջանի կառավարությունների միջև ազդեցության համար մրցակցության գործիք: Սա ընդգծում է տնտեսության և անվտանգության կապը և աշխարհաքաղաքական նկատառումների կարևորությունը առևտրային դիվանագիտության մեջ: Մինչ այժմ ներքին քաղաքական ուժերն, առաջին հերթին՝ գյուղատնտեսական լոբբիին արգելափակել է իրական առաջընթացը երկկողմ, բազմակողմ առևտրի բանակցություններում:

1990-ականների վերջին Ճապոնիայի կառավարությունն ավելի ու ավելի ակտիվացավ ոչ միայն առևտրային համաձայնագրերի շուրջ բանակցություններում, այլև ֆինանսական դիվանագիտության ոլորտում: Երբ ֆինանսների և կապիտալի հոսքերը արագորեն ընդլայնվեցին և վերջին տասնամյակների ընթացքում համեմատաբար ավելի վիճելի դարձան, ֆինանսները դարձան քաղաքականության նոր դերակատար, որը երբեմն կոչվում է արժույթի մանիպուլյացիա: Թվում է, թե ճապոնական կառավարությունը հասել է իր նպատակին՝ կառուցելու Չինաստանի հետ Ճապոնիայի մրցակցության տարածաշրջանային ֆինանսական, դրամավարկային համագործակցության շրջանակի հիմքը: Տարածաշրջանային ֆինանսական համագործակցության ոլորտում ճապոնական գործոնն աշխուժացավ 1997-1998 թվականների ասիական ֆինանսական ճգնաժամով: Լինելով Արևելյան Ասիայում ֆինանսական հարստությամբ և հաստատութենական առումով հզոր երկիր՝ Ճապոնիան նախընտրեց կենտրոնացնել իր ֆինանսական ջանքերն այս տարածաշրջանի վրա՝ ի տարբերություն առևտրի, դիվանագիտության և անվտանգության ոլորտում իր ավելի լայն Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան նախասիրությունների: Ճապոնիան առաջարկեց ստեղծել Ասիական արժույթի հիմնադրամ, որը պետք է ամրապնդեր ֆինանսական կայունությունը տարածաշրջանում: Թեև նոր առաջարկները հանդիպեցին ԱՄՆ-ի և Չինաստանի դիմադրությանը, իսկ տարածաշրջանային հիմնադրամը չստեղծվեց, Ճապոնիան հաջողությամբ առաջ մղեց իր գաղափարը և քաղաքականություն մշակող վերնախավերի շրջանում տարածեց զարգացող նոր «ինքնությունը»՝ տնտեսական հարցերում առանձնահատուկ մոտեցումով, որը հակասում է գերիշխող նեոդասական պարադիգմին: Իսկ վերջինս, իր հերթին, Ճապոնիայի առաջնային նպատակն է՝ փորձելով մարտահրավեր նետել իր գործընկերներին և ԱՄՀ-ին: Այն փաստը, որ իր նախաձեռնությունը կարճաժամկետ հեռանկարում դիվանագիտական ձախողում էր, Ճապոնիայի կառավարությունը թույլ տվեց հեռանկարում զարգացնել տարածաշրջանային ֆինանսական կայունությունը՝ ստեղծելով երկկողմ արժութային  սվոպների մի շարք: Այն կոչվում է Չիանգ Մայի նախաձեռնություն, որի բազմակողմանիացման ժամանակ, սակայն, պարզ դարձավ, որ Ճապոնիան պետք է առաջնորդության ղեկը կիսի Չինաստանի հետ: Բանն այն է, որ երկու երկրներն էլ մրցում էին հիմնադրամի հիմնական ներդրողը դառնալու համար և պայքարում էին տարածաշրջանային ինտեգրման օրակարգի իրականացումը համատեղ առաջնորդելու համար. «Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության այս վերաբալանսը արտացոլում է այն ավելի մեծ քաղաքական տարածքը, որը նա վայելում է համաշխարհային մակարդակում, քանի որ ԱՄՀ-ի ճկուն վարկավորման փորձի և անկայուն կապիտալի հոսքերի նկատմամբ վերահսկողության օգուտների վերաբերյալ նրա վաղեմի տեսակետները դարձել են հիմնական»: Ճապոնական ֆինանսական դիվանագիտությունը երկար ժամանակ ներառում էր նաև համաշխարհային և տարածաշրջանային տնտեսության մեջ ԱՄՆ արժույթի դերը ձևավորելու փորձերը: 1980-ականների վերջից Ճապոնիայի կառավարությունը մեծ ներդրումներ կատարեց ԱՄՆ գանձապետական պարտատոմսերում, որոնք իրենց գագաթնակետին պահում էին ընդհանուրի ավելի քան 40 տոկոսը, մինչդեռ մասնավոր հատվածը արտադրանք էր արտահանում ցածր գներով: Դրանով իսկ Ճապոնիան առանցքային դեր խաղաց համաշխարհային ֆինանսների նկատմամբ դոլարի գերիշխանությանը աջակցելու և համաշխարհային կապիտալիզմի ամերիկյան կառավարման ընդլայնման գործում: Դոլարի դերի նկատմամբ նրա քաղաքականությունը, սակայն, 1990-ականներից էական փոփոխության ենթարկվեց: Երբ Ճապոնիան սկսեց թուլացնել տարածաշրջանի մեծ կախվածությունն այս արժույթից, որը համարվում էր ասիական ֆինանսական ճգնաժամի պատճառներից մեկը, Տոկիոն հեռացավ դոլարի նկատմամբ իր աջակցող քաղաքականությունից: Հետագայում Ճապոնիան նույնիսկ գնում էր Չինաստանի պետական պարտքը և Ճապոնիայի ու Չինաստանի միջև ուժային մրցակցությունը դոլարը դարձնում էր միջնաժամկետում ընտրված արժույթ: Այսպիսով, ճապոնական ակտիվությունը ֆինանսական դիվանագիտության ոլորտում միանշանակ չի գնահատվում: Մինչ Ճապոնիայի կառավարությունը հաղթահարեց ԱՄՆ-ի և Չինաստանի դիմադրությունը և կարողացավ դանդաղ, բայց անշեղորեն ուժեղացնել տարածաշրջանային ֆինանսական ինտեգրումը վաղ փուլում, այժմ այն կորցնում է իր դիրքերը Չինաստանի նկատմամբ: Ավելին, մինչ կառավարությունը շարունակում է աջակցել ԱՄՆ դոլարին, այն միևնույն ժամանակ դիվերսիֆիկացնում է ուղղությունը, այդ թվում՝ դեպի չինական յուան: Վերջապես, համաշխարհային մակարդակով Ճապոնիան զգալի ֆինանսական ներդրում է կատարել ԱՄՀ-ի ռեսուրսների ընդլայնման և առևտրի ֆինանսավորումը վերականգնելու համար: Մյուս կողմից, սակայն, այն մեծ դեր չի խաղացել ապագա ֆինանսական ճարտարապետության ամենահրատապ խնդիրների շուրջ բանավեճում, ինչպիսին է գլոբալ անհավասարակշռության լուծումը և կառավարության մակարդակով արտարժույթի փոխարժեքի համագործակցության խթանումը:

Սադրանքներ. Ռեսուրսների, էներգիայի և պարենի երկարաժամկետ և կայուն մատակարարման ապահովումը Մաեհարայի արտաքին քաղաքականության հայեցակետում հանդիսանում է տնտեսական դիվանագիտության երկրորդ հենասյունը: Այս ոլորտում քաղաքականությունը չի կարելի առանձնացնել տնտեսական դիվանագիտության դրդապատճառներից, որոնք հիմնականում դրական են, բայց կարող են լինել նաև բացասական: Այսինքն՝ Ճապոնիայի կառավարությունը ձգտում է ամրապնդել կապերը ռեսուրսներով հարուստ հատկապես զարգացող երկրների հետ, ինչն իր հերթին նպատակ ունի նաև բարելավելու բնական պաշարների մատակարարման անվտանգությունը: Կախված թիրախավորած երկրից և արդյունաբերությունից, այս քաղաքականությունները հազվադեպ են դառնում առևտրային դիվանագիտության տարր, հատկապես՝ ապահովելու ենթակառուցվածքային համակարգերը: Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության մեջ բնական ռեսուրսների նշանակությունը երկակի բնույթ է կրում և ներառում է էներգետիկ ռեսուրսների ներմուծումն, էլեկտրամեքենաների և ատոմակայանների համար անհրաժեշտ հազվագյուտ մետաղների և օգտակար հանածոների մատակարարման անվտանգությունը: Ճապոնիայի նման ռազմավարությունը հիմնականում ուղղված է Մերձավոր Արևելքի նավթով հարուստ երկրներին, թեև վերջինս ներառում է նաև Հարավարևելյան և Կենտրոնական Ասիայի, Լատինական Ամերիկայի և Աֆրիկայի մի շարք երկրներ, որոնք ունեն այլ բնական պաշարներ: Երկու դեպքում էլ Ճապոնիայի կառավարությունը ձգտում է երկակի հաղթանակի, դրանով հումքի ներմուծման գործարքները զուգորդվում են այն նախագծերի հետ, որոնք շոշափելի օգուտ են բերում ճապոնիայի արտահանող արդյունաբերությանը: Օրինակ, հում նավթի մատակարարման անվտանգության բարելավումը տեղի է ունենում Մերձավոր Արևելքի երկրներին ջրային և միջուկային ենթակառուցվածքների տրամադրման միջոցով: Նույն տրամաբանությամբ, ջանքեր են գործադրվում հաջորդ սերնդի ավտոմոբիլային արդյունաբերության բնագավառում՝ ապահովելու հազվագյուտ մետաղների մատակարարումը՝ դրանք արդյունահանող երկրների հետ «փոխշահավետ կապերի» ձևավորման միջոցով: Այս քաղաքականությունը վերաբերում է նաև Հայաստանի և Հարավային Կովկասի մյուս պետությունների հետ քաղաքական և տնտեսական հարաբերությունների ամրապնդմանը՝ այս երկրներում Չինաստանի աճող տնտեսական ակտիվացման համապատկերում: Ճապոնական բիզնես հատվածի համար փոխշահավետ կապեր հաստատելու և բնական ռեսուրսների ներմուծման բազմազանեցումը ռազմավարական նշանակություն ստացավ հատկապես այն բանից հետո, երբ որոշ երկրների կողմից պաշտոնական արգելք դրվեց դեպի Ճապոնիա հազվագյուտ օգտակար հանածոների արտահանման վրա, իսկ ԱՄՆ-ից և ԵՄ-ից նման հումքի մատակարարումը դադարեցվեց: Սա մեծ կախվածություն ձևավորեց Չինաստանից և լրացուցիչ խթան ստեղծեց՝ ամրապնդելու կապերն այլ երկրների հետ, որոնք տիրապետում են այդ ռեսուրսներին: Հակամարտությունը սրելու փոխարեն, պաշտոնական Տոկիոն ընտրեց հանգիստ տնտեսական դիվանագիտության ռազմավարությունը, որն ուղղված էր երկարաժամկետ, համապարփակ նպատակներին: Ակնհայտ է, որ ճապոնական զարգացման աջակցության արտաքին քաղաքականության նպատակներն հնարավորինս համադրվում են ճապոնական դիվանագիտությանը հասանելի սակավաթիվ գործիքների հետ: Լիովին արդարացված է նման օգնությունը որպես խաղաղության հաստատման գործիք, քանի որ տնտեսական դիվանագիտությունը ներառում է «խաղաղությանն ու զարգացմանը նպաստելու» մտահոգությունը: Ու թեև քաղաքական նպատակներն առանձնանում են ճապոնական զարգացման համագործակցության ասպարեզում, այս երկրի կառավարությունը ավանդաբար համեմատաբար քիչ ուղղակի և անմիջական ջանքեր է գործադրում այնպիսի քաղաքական նպատակների առաջմղման համար, որոնք արևմտյան երկրները հակված են ընդգծել իրենց քաղաքական օրակարգում, ներառյալ լավ կառավարումը, մարդու իրավունքների պաշտպանությունը և օրենքի գերակայությունը: Երբ Ճապոնիան վերածվեց տնտեսական գերտերության, կառավարությունը 1970-ականների սկզբից միտումնավոր ավելացրեց իր ծախսերը զարգացման աջակցության ոլորտում, իսկ 1989 թվականից դարձավ երկկողմանի ամենամեծ դոնորը: Այսպիսով Ճապոնիան դարձավ զարգացման պաշտոնական օգնության ամենամեծ մատակարարը 20-րդ դարի վերջից մինչև 21-րդ դարի սկիզբը: Ասիական այլ երկրների՝ հիմնականում Հարավային Կորեայի, Չինաստանի և Հնդկաստանի վերելքը՝ որպես նոր դոնորներ, Ճապոնիային «տեղափոխեց» դեպի միջին կարևորության դիրքեր: Չնայած չին-ճապոնական հարաբերությունների վատթարացմանը, ԱԶԲ-ն նպաստել է նրանց միջև ընդհանուր հետաքրքրությունների զարգացմանն ու պահպանմանը: Թեև Չինաստանի ազդեցությունն ԱԶԲ-ում ընդլայնվել է, սակայն դա տեղի է ունեցել ոչ Ճապոնիայի հաշվին: Ավելին, Ճապոնիան արձագանքել է Չինաստանի վերելքին՝ երկարացնելու ԱԶԲ-ի գործունեությունը Չինաստանում. արդյունքում ԱԶԲ-ն շարժվում է դեպի «սոցիալական ենթակառուցվածք»: Ճապոնիան ավանդաբար մեծ նախապատվություն է տվել դրական սահմանափակումներին և տնտեսական դիվանագիտության «իշխանական խաղի արդյունքում» խուսափել է պատժամիջոցների և այլ ավելի կոպիտ գործիքների օգտագործումից: Այդուհանդերձ, վերջին տարիներին այդ քաղաքականությունը զգալիորեն փոխվել է: Հյուսիսային Կորեայի նկատմամբ պաշտոնական Տոկիոյի պատժամիջոցները նոր են և ներառում են համեմատաբար պարզ իրավական դաշտ: Օրինակ, եթե ԱՄՆ-ն պատժամիջոցներ է սահմանել 1950 թվականից ի վեր, Ճապոնիայում դրանց միակողմանի կիրառման մասին օրենքները գործում էին մինչև 2004 թվականը, իսկ իրավական դաշտի ստեղծման մասին քննարկումները սկսվեցին միայն 1998 թվականին Taepodong հրթիռի արձակումից հետո: Հատկանշական է, որ Ճապոնիան մինչև 1990-ականների սկիզբը փորձել է Հյուսիսային Կորեային ապահովել տարածաշրջանային տնտեսական ներգրավվածություն՝ դիվանագիտական տարբեր մեթոդներով, բայց մի քանի ապարդյուն փորձերից հետո կարծրացրեց իր դիրքորոշումը: Բազմաթիվ պետություններ այս ռազմավարությունը կիրառում են տնտեսական դիվանագիտության առումով բացասական մոտեցման միջոցով՝ զսպելով տնտեսական օգուտները, ներառյալ առևտուրը, մարդասիրական օգնությունը և այլ օգնություն, որը հասանելի կարող է լինել միայն դիվանագիտական կապերի կարգավորումից հետո: Սրանք հստակ նշաններ են, որ ճապոնական կառավարությունը պատրաստ է հարկադրաբար տնտեսական ուժ կիրառել իր արտաքին կապերում: Այս ամենին պետք է վերաբերվել իրատեսորեն, մանավանդ որ այն ուղեկցվում է Ճապոնիայի ռազմավարական և ռազմական քաղաքականության ավելի լայն վերակողմնորոշմամբ: Նախազգուշացնելով, որ Թեհրանի կողմից ՄԱԿ-ի բանաձևերին ենթարկվելուց հրաժարվելը կհանգեցնի շատ ավելի ուժեղ գործողությունների, Ճապոնիան պահպանեց համեմատաբար ջերմ կապեր Իրանի հետ և զսպվածություն դրսևորեց պատժամիջոցներին միանալու հարցում, քանի որ վերջին տարիներին լարվածությունը ևս զգալիորեն աճեց: Որպես երկրի միջուկային ծրագրի շուրջ լարվածության թուլացման միջոց, Ճապոնիան առաջարկեց կառուցել 5 ատոմակայաններ և բարձր հարստացված ուրան առաքել Իրան: 2004 թվականին կառավարությունը ներդրումներ կատարեց Ազադեգանում նավթային հանքավայրի զարգացման նախագծում, սակայն 2010 թվականին նահանջեց՝ միջազգային լարվածության աճի և Թեհրանի միջուկային գործունեության հետ կապված ԱՄՆ հնարավոր պատժամիջոցների կիրառման համապատկերում: Այսպիսով, Ճապոնիայի կառավարությունը դեռ նախընտրում է դրականորեն ներգրավել այնպիսի երկրների, ինչպիսիք են Իրանը և Մյանմարը, սակայն վերջին տասնամյակում նվազ դժկամություն է հայտնում սեփական պատժիչ միջոցների կիրառմանը: Քանի որ Իրանը չկարողացավ արձագանքել իր միջուկային ծրագիրը դադարեցնելու կոչերին, ճապոնիան 2010 թվականին անցավ ԱՄՆ-ի և այլ դաշնակիցների կողմը և կրճատելով նավթի ներմուծումն այդ երկրից: Չնայած Ճապոնիան կարող է պատժիչ միջոցներ ձեռնարկել այլ երկրների դեմ, այնուամենայնիվ, այն երկրները, որոնք Ճապոնիայի համար կարևոր տնտեսական շահեր են ներկայացնում, ավելի շուտ կարող են վերականգնել իրենց ուղղվող տնտեսական օգնությունը:

Քննարկվող իրողությունները հիմք են տալիս եզրակացնելու, որ թեև ճապոնական քաղաքականության մեջ պաշտոնական պատժամիջոցներն ավելի շուտ բացառություն են, քան կրկնվող գործելակերպ, հավանականությունը, որ Ճապոնիայի կառավարությունը ընտրի ավելի ուժեղ տնտեսական դիվանագիտություն, այսօր ավելի մեծ է, քան հետպատերազմյան պատմության ցանկացած այլ ժամանակ: Այսօր կարելի է նկատել Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության զարգացման լայն հեռանկարներ և դրական միտումներ: Ներկայումս առևտրային դիվանագիտությունը բարելավվում և կապվում է զարգացման աջակցության նոր ձևերի հետ, հատկապես «կանաչ» տնտեսության, բնապահպանական և էներգետիկ ոլորտներում: Զբոսաշրջության խթանումը դառնում է առևտրային դիվանագիտության ջանքերի կարևոր մասը: Երկկողմ և բազմակողմ առևտրային դիվանագիտությունը սկիզբ առավ 2000-ականների սկզբին և բարելավվեց 2010 թվականին՝ որպես հիմնական շարժիչ ուժեր ունենալով տարածաշրջանային մրցակցությունը և տարբեր պետությունների հետ դաշնակցային քաղաքականությունը: Առայժմ զգալի հաջողությունները սակավ են՝ հիմնականում ներքին դիմադրության ուժեղ հակազդեցության պատճառով: Վերջապես, Ճապոնիայի ֆինանսական դիվանագիտությունը տարածաշրջանում խոստումնալից էր 2000-ականների սկզբին, իսկ 2020-ականներին հետընթաց է արձանագրում, սակայն արժութային քաղաքականությունը զարգանում է:

Ընդհանուր առմամբ, դանդաղ, բայց անշեղորեն ճապոնական քաղաքականությունը փոխվում է տնտեսական դիվանագիտության բիզնես նպատակի շեշտադրումից՝ ներառելով իշխանության օրակարգի առաջնահերթությունների ավելի հստակ և տեսանելի տարրեր: Միաժամանակ, առևտրային դիվանագիտությունը վերականգնվում է՝ ի պատասխան ուժեղացված մրցակցության և աճող գլոբալ մարտահրավերների, ինչպիսիք են կլիմայի փոփոխությունը և բնական ռեսուրսների սակավությունը: Մյուս կողմից կարևորվում է այն հանգամանքը, թե արդյո՞ք այս զարգացումները մատնանշում են էական շեղում անցյալի ավանդույթներից և ի՞նչ ուղղությամբ է Ճապոնիան շարժվում՝ երբ դիտարկվում է գլոբալ վերաբալանսի ավելի մեծ հեռանկարը: Ճապոնիայի զարգացման խթանման և պատժամիջոցների ռեժիմի, ֆինանսական և առևտրային դիվանագիտության զարգացումներն ընդհանուր են այն առումով, որ դրանք խթանվում են Արևելյան Ասիայի երկրների միջև աշխարհառազմավարական և տնտեսական ուժերի հավասարակշռության շարունակական փոփոխությամբ: Տարածաշրջանային և գլոբալ վերահավասարակշռումը գնահատվում է Ճապոնիայի ռազմավարական վերակողմնորոշման հիմնական շարժիչ ուժը: Այստեղ հիմնարար դեր է խաղում ԱՄՆ-ն և ԱՄՆ-Ճապոնիա դաշինքի զարգացող ազդեցությունը: Ընդսմին, Ճապոնիան ներկայումս փորձում է հարմարվել նոր իրականությանն, որ ԱՄՆ-ի գերիշխանությունը միտված է այնպիսի բանակցային համակարգի ձևավորմանը, որը կհանգեցնի իշխանության և ազդեցության ոլորտների ավելի բազմազանեցմանը, երբ քաղաքական գործիչները հերթական անգամ կնայեն դաշինքի տնտեսական և ռազմական օգուտներին և կվերանայեն իրենց քաղաքականությունը: Այս ամենը մեկ անգամ ևս հիմնավորում է հայտնի դիտարկումն առ այն, որ Ճապոնիայի անվտանգության համապարփակ քաղաքականությունը ներառում է տնտեսական և բնապահպանական հարթություններ: Այնուամենայնիվ, ոմանք վիճարկում են այն պնդումը, որ ճապոնական կառավարությունը «կարող է կորցնել հավատը համապարփակ անվտանգության մոտեցման նկատմամբ»՝ փոխարենը կենտրոնանալով ռազմական անվտանգության հարթության վրա: Մյուս կողմից, չի կարելի նաև հերքել, որ 1990-ականներից ի վեր Ճապոնիան ուժեղացնում և վերակառուցում է իր ռազմական հնարավորությունները: Նրա դիվանագիտական օրակարգում դեռևս շեշտը դրվում է տնտեսական միջոցների վրա: Ճապոնիայի նոր տնտեսական դիվանագիտությունն այլևս չի հիմնվում միայն մասնագիտական գործոնների վրա, այլև ներառում է ռազմավարական շահերը պաշտպանելու ավելի բացահայտ և նորարարական ուղիներ: Տնտեսական դիվանագիտությունն օգտագործելու ավելի մեծ պատրաստակամությունը նաև բացասական ձևերով, ինչպես Հյուսիսային Կորեայի դեպքում, կարծես Ճապոնիայի տնտեսական հզորության ձևավորման իր գործիքակազմի ընդլայնումն է: Սա ոչ այնքան անվտանգության և տնտեսական դիվանագիտության համապարփակ հասկացության վերարժևորում է, որքան իրատեսական վերակողմնորոշում՝ ի պատասխան տարածաշրջանային տնտեսական և անվտանգության փոփոխվող միջավայրի: Հետևաբար, տպավորություն է ստեղծվում, որ առաջիկա տարիներին տեղի է ունենալու կոնվերգենցիա: 1990-ականներից ի վեր Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության փոփոխությունները հարց են առաջացնում՝ արդյոք Տոկիոն մոտենում է արևմտյան երկրների ավանդական քաղաքականությանը, որոնք հիմնականում հավատարիմ են պետական և մասնավոր, տնտեսական և ռազմավարական ոլորտների ավելի խիստ տարանջատմանը: Իրոք, ճապոնական բիզնեսի և կառավարության սերտ ու երբեմն ներթափանցիկ կապերը 1980-ականներից շատ բանավեճերի առարկա են դարձել, քանի որ օտար երկրները գնալով ավելի են քննադատել Ճապոնիայի «մերկանտիլիստական գործելակերպը»: 2000-ականների սկզբին վարչապետ Կոիզումիի կողմից նախաձեռնված վարչական լայնածավալ բարեփոխումների ջանքերը կարելի է մեկնաբանել որպես այս քննադատությանը մասամբ ուղղված գործողություններ: JICA-ն և JETRO-ն այն կառույցներից էին, որոնք «հատուկ վարչական գործակալություններից» վերածվեցին «անկախ վարչական գործակալությունների»: Այս առումով հարց է առաջանում, թե արդյո՞ք բարեփոխումները հաջողությամբ նվազեցնում են գերատեսչությունների վրա նախարարությունների դերն ու ազդեցությունը: Ընդսմին, դժվար է կանխատեսել որևէ միտում, քանի որ իրական փոփոխությունները շատ չեն: Իշխանությունն առայժմ փորձում է հնարավորինս վերակառուցել և կրճատել վարչական մարմինները՝ հետազոտությունների և զարգացմանը միտված ծախսերի ավելացման համար, սակայն այդ ջանքերը ոչ մի կերպ համաչափ չեն նվազեցնում բյուրոկրատիան: Սա է վկայում վերջին տարիների փորձը:

Չնայած Ճապոնիայում կանոնակարգային բարեփոխումներն ու վերակազմավորումն ակնհայտորեն նոր փուլ են մտել, անցյալի փորձը ցույց է տալիս, որ նույնիսկ այն դեպքում, երբ երկիրը ներմուծում է կանոններ, որոնք ավելի նման են ԱՄՆ-ի կամ ԵՄ կանոնների հետ, «մեկնաբանությունն ու իրականացումը կարող են տարբերվել տարբեր ժառանգության արդյունքում, որի զարգացման համար շատ դարեր պահանջվեցին»: Սա հուշում է, թե ինչու Ճապոնիայի «կառավարվող գլոբալացման» ուսումնասիրության համաձայն համաշխարհային կամ ամերիկյան տնտեսական գործելաոճերի կիրառումը շատ դժվար և ժամանակատար կլինի Ճապոնիայի համար: Մյուս կողմից, Ճապոնիան չի կարող անգամ մոտենալ անգլո-ամերիկյան նեոլիբերալ նորմերին, այլ ավելի շուտ անցնում է փոխակերպման նոր փուլ: Հետևաբար, փոփոխությունները շարունակական կլինեն, իսկ ճապոնական քաղաքականությունը առևտրային դիվանագիտության, ֆինանսական դիվանագիտության և զարգացման համագործակցության ոլորտներում մարտահրավեր կնետի «արևմտյան կոնսենսուսին»՝ կապելով գաղափարական և ռացիոնալիստական նյութապաշտական գործոնները: Արդի արդյունաբերական արտադրության հետ կապված ոլորտների նոու-հաուի կիրառման միտումն ակնհայտ է թիրախ երկրների հետ բարեկամական կապեր ստեղծելու և միաժամանակ բնական ռեսուրսների կայուն մատակարարմանը նպաստելու համար: Ու թեև Ճապոնիայի՝ որպես պետության, Ասիայի համար տնտեսական նշանակությունը համեմատաբար նվազել է, ճապոնական ընկերությունների նշանակությունը կարող է դիտվել որպես Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտության հաջողություն, որը գտնվում է զարգացման նոր փուլում:

Առևտրային դիվանագիտության և զարգացման աջակցության ոլորտում ներկայիս քաղաքականությունն ամրապնդվում է և հիմնականում իրագործվում է տնտեսական նպատակների շուրջ, մինչդեռ բացասական պատժամիջոցները ներառում են նաև տնտեսական ուժի դրսևորումներ: Ճապոնական պետությունը հարմարվում և նորարարություն է կիրառում, այսինքն՝ վերանայում է իր մարտավարությունը: Սա հարց է առաջացնում՝ ինչպես ճապոնիայի ներկայիս կարգավիճակը և զարգացող քաղաքականությունը կարող են կանխորոշել Արևելյան Ասիայի մյուս պետությունների ապագան, որոնք հետևում են տնտեսական աճի նմանատիպ մոդելին: Թեև մինչ օրս իրականացված ուսումնասիրությունները միայն մասամբ կարող են օգնել՝ կողմնորոշվելու այս բարդ հարցում և չնայած այս խմբի երկրների միջև առկա բազմաթիվ տարբերություններին, կարելի է վստահորեն ասել, որ Ճապոնիայի փորձը հետաքրքրություն է ներկայացնում առնվազն մի քանի պատճառներով: Նախ, այն ոգեշնչում է տարածաշրջանի այլ երկրներին, իսկ Ճապոնիայի քաղաքականության զարգացումը տեղի է ունենում ի պատասխան տարածաշրջանում տարբեր երկրների զարգացման և ազդեցության ոլորտների տեղաշարժերի: Բացի այդ, կարևորվում է երկրի տասնամյակների փորձը՝ որպես զարգացած երկրների խմբի միակ ոչ արևմտյան անդամ: Վերջապես, կարևորվում է Ճապոնիայի աշխարհագրական և մշակութային մերձությունը աշխարհի ամենաարագ զարգացող տարածաշրջաններից մեկին: Հետևաբար, Ճապոնիայի նոր քաղաքականությունը ոչ այնքան նոր ռազմավարության, որքան մարտավարության փոփոխություն է, ուստի ավելի լայն նշանակություն ունի մի աշխարհում, որտեղ «Արևմուտքի և մնացածի» միջև տարբերությունները կարող են միայն ավելանալ:

Հայեցակարգային առումով կարելի է տարբերակել տնտեսական դիվանագիտության 5 հիմնական ուղղությունները, որոնք կիրառելի են տարբեր ոլորտների բազմաթիվ զարգացումներ լուսաբանելու համար և իմաստավորելու երբեմն հակասական քաղաքականությունները, որոնք ճապոնական մոտեցման մաս են կազմում: Ներկայացված մոտեցումներն օգտակար են նաև տարբեր երկրների նկատմամբ տնտեսական դիվանագիտության տարբեր ուղղությունների գործիքներն ու նպատակները տարբերելու և դրանով իսկ իմաստավորելու բազմաթիվ քաղաքական նկատառումներ, որոնք միավորում են անվտանգության ուսումնասիրությունների և միջազգային քաղաքական տնտեսության ոլորտները: Թեև հնարավոր չէ մանրամասնորեն անդրադառնալ Ճապոնիայի տնտեսական դիվանագիտությունը ձևավորող բոլոր գործոններին, այնուամենայնիվ, ներկայիս միտումները վկայում են, որ տնտեսական դիվանագիտության զարգացող և կատարելագործվող գործելակերպը, ուր դրական խթանները դեռևս նախընտրելի են, բայց բացասական պատժամիջոցներն նույնպես սկսել են ավելի հաճախակի կիրառվել: Քաղաքականության փոփոխությունները հիմնականում տեղի են ունենում մասնավոր հատվածի հետ համագործակցության արդյունքում: Առևտրային դիվանագիտությունը բարելավվում է արտերկրում ենթակառուցվածքային համակարգերի խթանման շուրջ: Բացի այդ, զբոսաշրջության խթանումն ընդունվում է որպես առևտրային դիվանագիտության կարևոր մաս: Դրված են հավակնոտ նպատակներ, սակայն մինչ այժմ քիչ իրական առաջընթաց է գրանցվել: Իսկ ֆինանսական դիվանագիտության ոլորտում ճապոնական կառավարությունը կարծես թե դեռ չի շտապում սերտ համագործակցել Չինաստանի հետ: Զարմանալի չէ, որ Ճապոնիայի ներքին տնտեսական և սոցիալական մարտահրավերները և տարածաշրջանային ու գլոբալ ուժի վերակազմավորումը, որը խրախուսվել է Չինաստանի առաջանցիկ զարգացմամբ տնտեսական, քաղաքական և ռազմական ոլորտներում, երևում են որպես փոփոխությունների հիմնական շարժիչ ուժեր, որոնք արձագանքում են գլոբալ այնպիսի մարտահրավերների, ինչպիսիք են կլիմայի փոփոխությունը, էներգիայի և այլ բնական ռեսուրսների սակավությունը: Գործնականում Ճապոնիայի նոր տնտեսական դիվանագիտությունը ենթադրում է որոշ ոլորտներում, հատկապես՝ բացասական պատժամիջոցների կիրառման գործում արևմտյան մոտեցումներին ավելի մեծ համապատասխանություն: Մյուս կողմից, Ճապոնիայի կառավարության և մասնավոր հատվածի իրական ձգտումն՝ անցնելու արևմտյան երկրներին բնորոշ ռազմավարության, դեռևս մնում է խիստ սահմանափակ: Հնի և նորի, տարբեր քաղաքակրթական մոտեցումների միջև հենց նման երկիմաստությունն էլ հուշում է, որ առաջիկա տարիներին ավելի իրատեսական է ակնկալել ճապոնական տնտեսական դիվանագիտության ոչ թե ռազմավարության, այլ մարտավարության որոշակի փոփոխություններ:

Նյութի աղբյուրը՝ Թաթուլ Մանասերյան- «Տնտեսական դիվանագիտություն»