Հունաստան

 

Հայերը Հունաստանում ապրել են դեռևս բյուզանդական կայսրության ժամանակ: Եղեռնից հետո հայերի քանակն այստեղ ավելացավ, այնուհետև բազմաթիվ հայեր տեղափոխվեցին Հայաստան՝ հայրենադարձության ծրագրի շրջանակներում: Այսօր Հունաստանի Հանրապետությունում բնակվում է մոտ 50.000 հայ, որոնց զգալի մասն այստեղ եկել է Հայաստանից վերջին տասնամյակների ընթացքում: Երկրում գործում են հայկական եկեղեցիներ, վարժարաններ, մշակութային և մարզական միություններ, հայկական լրատվամիջոցներ: Հունաստանի տարբեր վայրերում տեղադրված են հայկական հուշարձաններ: Հայկական վայրերն այստեղ իրոք շատ են:

Սուրբ Աստվածածին առաջնորդանիստ եկեղեցին սկսել է գործել 1955 թվականից հետո: Նախապես եղել է դպրոց, փայտաշեն մի կառույց: Որպես կառույց պատկանել է Քլջյան ընտանիքին, որը 1949 թվականին իբրև անշարժ գույք նվիրել է Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությանը, որից հետո ձևափոխվել են, խորանն է կառուցվել և ծառայել է և ծառայում է իբրև եկեղեցի մինչև այսօր: Սուրբ Աստվածամոր անունը կրող եկեղեցի է: Այսօր գաղութը մի քանի շերտերից է բաղկացած.

1.հունահայեր, որոնք գալիս են 1920-ական թվականներից

2.Հունաստանում բնակվող հայեր, որոնք սկսել են գալ 1990-ականներից հետո և այլևս հունահայ գաղութի մաս են կազմում, և բոլոր շերտերն էլ կապված են եկեղեցու հետ, կառույցների հետ, դպրոցների հետ, տարբեր ակումբների հետ:

Եկեղեցուն կից գործում է Երիտասարդաց միությունը, որն իր շուրջ համախմբել է երիտասարդ հավատացյալների, որոնք գիտակից հավատացյալներ են, Աստվածաշունչ ընթերցող երիտասարդներ են, որն իր ակտիվ գործունեությունն ունի թե՛ մշակութային, թե՛ հոգևոր ձեռնարկների կազմակերպման մեջ: Եկեղեցուն կից գործում է նաև կիրակնօրյա վարժարանը՝ Արամյան վարժարանը, որն ունի 54 աշակերտ: Սրանք այն աշակերտներն են, ովքեր այս կամ այն պատճառով ամենօրյա հայկական դպրոցներ չեն կարողանում հաճախել, հաճախում են հունական դպրոցներ: Պատարագից հետո մարդիկ սովորաբար հավաքվում են բակում և զրուցում:

Աթենքում կա մի քանի հայկական վարժարան: 1920 թվականից սկսած Հունաստանում հիմնվեցին հայկական դպրոցներ, ազգային վարժարաններ: 1966 թվականին Հունաստանի ՀԲԸՄ-ն Նյու Յորքի ՀԲԸՄ օժանդակությամբ և Արտակ Կալպակյանի նվիրատվությամբ հիմնեց Արտակ Կալպակյան վարժարանը՝ ունենալով մանկապարտեզ և նախակրթարան, որը գործում է մինչև այսօր: Թե՛

մանկապարտեզում, թե՛ նախակրթարանում դասավանդվում են հունարեն դասերը ինչպես հունական դպրոցներում, ներառյալ հայոց լեզու, հայոց պատմություն: Դասավանդումից բացի տեղի են ունենում նաև հունական և հայկական տոներին նվիրված հանդեսներ, որոնք իրենց մեջ պարունակում են ազգային պարեր, արտասանություններ և երգեր: Հունաստանի ՀԲԸՄ-ն հաղթահարելով շատ ու շատ դժվարություններ, այնուամենայնիվ, կանգուն է պահում դպրոցը՝ ունենալով հիմնական նպատակ՝ հայկական ինքնության պահպանումը:

Աթենքի ևս մեկ կարևոր հայկական հաստատություն է Արարատ մշակութային-մարզական միության կենտրոնը: Արարատ մշակութային-մարզական միությունը հիմնվել է 1948 թվականին այդ ժամանակի երիտասարդների հետ, ունի Նոր աշխարհ անունով թերթ:

Հայերն Աթենքում ակտիվ ներգրավված են ռեստորանային բիզնեսում: Հայկական սննդի կետեր կան ամբողջ երկրով մեկ:

Հայկական Ավետիս պարախումբը ստեղծվել է 2013 թվականին Աթենք քաղաքում: Կա նաև հայկական մշակութային Ավետիս միությունը, որը թույլ է տալիս ավելի լայն գործունեություն ծավալել:

Մեծի Տանն Կիլիկիո Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ առաջնորդանիստ եկեղեցին իր պատմությունը սկսել է 1905 թվականին: Հուշատախտակ կա առաջնորդարանի մուտքի մոտ, որը ասում է, թե այս կառույցը կառուցվել է 1943-1947 թվականների ժամանակահատվածում: Հունաստանը եղավ այն գաղութը, որ հայրենադարձություն տեսավ: Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության հովանու ներքո գործող թեմի 3 եկեղեցիներ կան՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցին, Սուրբ Հովհաննես Կարապետ եկեղեցին, Սուրբ Հակոբ եկեղեցին:

Աթենքի խոշոր հայկական կառույցներից է ՀՅԴ Զավարյան կենտրոնը: Այստեղ տեղակայված են մի քանի մարզական և մշակութային հաստատություններ: Համայնքային կյանքն այստեղ բավականին աշխույժ է. անցկացվում են մարզական պարապմունքներ, խաղեր, պարի ակումբի փորձեր: Աթենքում սա միակ կենտրոնը չէ, որ կրում է Սիմոն Զավարյանի անունը: Քաղաքում գործում է նաև Զավարյան վարժարանը, որը հիմնվել է 1927 թվականին:

Հունաստանում գործում են նաև հայկական լրատվամիջոցներ: 1923 թվականին սկսեց հրատարակվել Նոր օր օրաթերթը: Թերթը հրատարակվեց որպես պահանջ 1922 թվականից հետո Հունաստան հաստատված 100 հազարավոր գաղթականների

համար, որպեսզի կարողանան կապ պահպանել միմյանց հետ: Նոր օրը հրատարակվեց մինչև 1940 թվականը, երբ այլևս գերմանական բանակը մտավ Հունաստան, և քանի որ գրավեց Հունաստանը, թերթը կանգ առավ: 1945 թվականին Հունաստանի ազատագրումից հետո սկսեց լույս տեսնել Ազատ օր օրաթերթը: Այսօր թերթը հրատարակվում է արդի միջոցներով:

Հունաստանում զարմացնում է հայկական ազգային կառույցների քանակը: Հերթական հաստատությունը Հայ Կապույտ խաչն է: Հիմա այս շենքում են գտնվում 4-15 տարեկան երեխաներ և պատանիներ: Այստեղ սովորում են հայոց լեզու, հայոց պատմություն, մաս են դառնում հայոց մշակույթին, ստեղծագործում են, խոսում են, կարդում են, գրում են:

Հունաստանում հայ համայնքը համախմբված է եկեղեցու շուրջ: Հայկական սրբավայրեր կան նաև Հունաստանի այլ վայրերում: Աթենքում գործում են հայկական լրատվամիջոցներ, որոնցից մեկը Արմենիկա ամսագիրն է: Արմենիկա ամսագիրը արդեն 25 տարուց ավել է՝ հրատարակվում է: Ունի մոտ 1000 բաժանորդ, հրատարակել է հունարեն և հայերեն լեզվով գրքեր:

Բացի զուտ հայկական կառույցներից, Աթենքում կան վայրեր, որոնք այսպես թե այնպես կապված են հայերի հետ: Մայրաքաղաքի կենտրոնական փողոցներից մեկի հարևանությամբ գտնվող պուրակում կանգնեցվել է խաչքար՝ ի երախտագիտություն Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ Հունաստանի ցուցաբերած աջակցության: Այս խաչքարի մոտ հունահայերը հիշում են ավերիչ երկրաշարժի զոհերին: 1979 թվականին տեղադրվեց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձանը:

Աթենքում և ամբողջ Հունաստանով մեկ կան նմանատիպ հունական հուշակոթողներ՝ նվիրված թուրքերի կողմից սպանված հույներին: Հայաստանի Հանրապետության հռչակման 105-ամյակին նվիրված հուշարձանը խորհրդանշում է հայ-հունական բարեկամությունը:

Եվս 1 խաչքար Աթենքում կանգնեցվել է 2001 թվականին քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակի կապակցությամբ, և նվիրված է 1915 թվականի հայոց ցեղասպանության զոհերի անմեղ հիշատակին: Հունաստանում հայերը գործունեություն են ծավալում ամենատարբեր ոլորտներում: Շատ են այստեղ հայ բժիշկները:

Կորնթոսի նեղուցի շինարարության վրա աշխատել են բազմաթիվ հայեր: Հունաստանում հրապարակված մի հոդվածում նշված է, որ Հունաստան Մուշից եկել է 500 հոգուց բաղկացած հայ շինարարների խումբ՝ աշխատանքներին մասնակցելու

նպատակով: Սակայն ընթացքում պարզ դարձավ, որ պատշարների քանակը պետք է ավելանա, և Մուշից Կորնթոս ժամանեց ևս 1400 հայ: Հոդվածի հեղինակը դիմել է նաև Կորնթոսի մոտակայքում գտնվող Լուտրակի քաղաքի քաղաքապետարանին՝ առաջարկով, որ հայ շինարարների հիշատակին կառուցվի հուշարձան՝ որպես երախտագիտության նշան:

Աթենքում կա հայկական հրապարակ: Երկար տարիներ այն բարձիթողի վիճակում էր, քանի որ այս տարածքում ապրում են բազմաթիվ գաղթականներ և քաղաքի իշխանություններից հրապարակը որևէ ուշադրության չէր արժանանում:

Հայ կաթողիկե սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու ներկայությունը 1923 թվականին է Հունաստանում: Այն օծվել է 1927 թվականին:

Սինտագմա հրապարակում, որն անվանում են նաև Սահմանադրության հրապարակ, գտնվում է Հունաստանի խորհրդարանի շենքը, որի մոտ հավաքվում են բնակիչները ցույցերի և գործադուլների ժամանակ: Իսկ երբ ամեն ինչ խաղաղ է, այստեղ կարելի է տեսնել բազմաթիվ զբոսաշրջիկների և իրենց գործերով անշտապ քայլող աթենքցիների: Հույները հիմնականում բավական հանգիստ մարդիկ են, և սովորաբար ամեն ինչ անում են հանգիստ ու անշտապ: Սինտագմա հրապարակում է գտնվում Անհայտ զինվորի հուշարձանը, որի մոտ միշտ կարելի է տեսնել էվզոններին: Ազգային զգեստ կրող այս գվարդիականների հերթափոխը հավաքում է հրապարակում բազմաթիվ մարդկանց, ովքեր մեծ հետաքրքրությամբ հետևում են, թե ինչպես են էվզոնները իրականացնում հերթափոխը: Հատուկ ուշադրության են արժանանում գվարդիականների յուրահատուկ կոշիկները: Աթենքի գլխավոր խորհրդանիշը եղել և մնում է Ակրոպոլիսը իր տաճարներով, որոնք հպարտ նայում են վերևից Աթենքին և պատկանում են աշխարհի ամենաճանաչված շինությունների շարքին՝ Հռոմի Կոլիզեումի, Փարիզի Էյֆելյան աշտարակի, եգիպտական բուրգերի և մի քանի այլ աշխարհահռչակ կառույցների հետ միասին: Հուշահամալիրի որոշ հատվածներ փակ են այցելուների համար, քանի որ այցելուների ահռելի քանակը բացասական ազդեցություն ունի հնամենի կառույցների վրա: Ժամանակ առ ժամանակ այստեղ տեղի են ունենում ծավալուն վերականգնողական աշխատանքներ, ինչը հույս է տալիս, որ Ակրոպոլիսը կլինի միշտ և կընդունի իրեն տեսնել ցանկացողներին ամբողջ աշխարհից:

Աթենքի Հայ ավետարանական եկեղեցին գործում է 1922 թվականից, երբ 90.000 հայ հաստատվեց Հունաստանում:

Աթենքում գործում են հայկական ավանդական կուսակցություններն ու միությունները: Դրանցից են՝ Ռամկավար ազատական կուսակցությունը: Այս կուսակցությունը Հունաստանում իր ներկայությունն ունի անմիջապես ցեղասպանությունից հետո, երբ որ հայերը գնացել էին Հունաստան:

Աթենքն ունի մոտ 3500-ամյա պատմություն, որի ընթացքում քաղաքն ապրել է վերելքների և անկումների բազմաթիվ շրջաններ: Աթենքի ոսկեդար է համարվում մ.թ.ա. 5-րդ դարը, երբ Պերիկլեսի օրոք կառուցվեց Ակրոպոլիսը: Այնուհետև եղել են բյուզանդական և թուրքական տիրապետության տարիները, որոնց ժամանակ Աթենքը մնում էր այլ քաղաքների ստվերում մինչև 1834 թվականը, երբ այն դարձավ Հունաստանի մայրաքաղաքը և կրկին սկսեց արագ զարգանալ: Այսօր Աթենքը ոչ միայն խոշոր ժամանակակից մեգապոլիս է, այլ նաև աշխարհի ամենահայտնի քաղաքներից մեկը: Մշակույթն այստեղ ամեն քայլափոխին է: Աշխարհահռչակ հնագիտական վայրերը, որոնք երևում են քաղաքի տարբեր ծայրերից, պատմական հուշարձանները, գեղեցիկ սրբավայրերն ու թանգարանները դարձնում են այս քաղաքը Եվրոպայի մշակութային մայրաքաղաքներից մեկը:

Աթենքի ազգային հնագիտական, կիկլադյան արվեստի, բյուզանդական և այլ հրաշալի թանգարանները երբեք չեն զգում այցելուների պակասը: Մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում զբոսաշրջիկների մոտ Աթենքի սրբավայրերը՝ և՛ հին բյուզանդական շրջանի, և՛ համեմատաբար նոր: Դրանք սյստեղ շատ են և բոլորն էլ պահպանվում են պետության կողմից ու հանդիսանում ազգային մշակութային ժառանգության մաս:

Քաղաքի հյուրերի ամենասիրված վայրերն են Մոնաստիրակի և Պլակա թաղամասերը: Այստեղ կարծես ամեն ինչ ստեղծված է հատուկ տուրիստների համար. բազմաթիվ ռեստորաններ և սրճարաններ, որտեղ կարելի է համտեսել հունական խոհանոցի ամենահամեղ ուտեստները, անթիվ խանութներն ու շուկաները, որտեղ կարելի է գնել թարմ մթերքներ ու բավականին որակյալ հուշանվերներ: Հունաստանում ապրանքներն ավելի էժան են, քան շատ ուրիշ եվրոպական երկրներում: Քայլելով Աթենքում՝ ժամանակ առ ժամանակ հանդիպում ես հնագիտական գոտիների, որտեղ կարելի է տեսնել հանրահայտ հերթական կառույցը: Աթենքը հենց այն քաղաքների շարքից է, որի մասին ասում են թանգարան բաց երկնքի տակ: