Կիպրոս

 

Առաջին հայերը Կիպրոսում հայտնվեցին 6-րդ դարում՝ բյուզանդական կայսրության ժամանակ: Տարիների ընթացքում ձևավորվեց հայկական համայնք, որն էլ ավելի մեծ դարձավ 1915 թվականից հետո: Այսօր Կիպրոսում բնակվում են մոտ 4.000 հայեր: Հայերը Կիպրոսում համարվում են կրոնական փոքրամասնություն: Կիպրոսում գործում է Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության թեմը:

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու բակում կանգնեցված է հայոց ցեղասպանության անմեղ հիշատակին նվիրված հուշարձանը: Կիպրոսը պաշտոնապես ճանաչել է հայոց ցեղասպանությունը և 2015 թվականին այս երկրի նախագահն Ծիծեռնակաբերդում իր ելույթի ժամանակ ասաց, որ Հայաստանն ու Կիպրոսը դարձան անպատժելիության զոհերը և Կիպրոսի ժողովուրդը կիսում է հայերի ցավը: Բակը զարդարում է սպիտակ մարմարից պատրաստված գեղեցիկ խաչքարը: Այն նվիրված է Հայաստանում քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելու 1700-ամյակին և հայ ու հույն ժողովուրդների բարեկամությանը:

Այիա Նապայի քանդակների այգին բացվեց 2014 թվականին, երբ տեղի ունեցավ միջազգային սիմպոզիում, որի մասնակիցները դարձան քանդակագործներ տարբեր երկրներից: Սիմպոզիումը անցկացվում է ամեն տարի ձմռանը և հարստացնում այգին նոր աշխատանքներով: Այստեղ կարելի է տեսնել ավելի քան 50 քանդակագործների աշխատանքներ, այդ թվում՝ Հայաստանից: Տարիների ընթացքում այստեղ կուտակվել է մոտ 200 արձան, որոնց հեղինակները ներկայացնում են 20 պետություններ:

Այիա Նապան համարվում է երկրի երիտասարդական մայրաքաղաքը, քանի որ այստեղ են կենտրոնացած բազմաթիվ ռեստորաններ, բարեր, գիշերային ակումբներ և երիտասարդական զվարճանքների համար նախատեսված այլ հաստատություններ: Այստեղ կան բազմաթիվ հարմարավետ լողափեր, մեծ լունապարկ ու Եվրոպայի ամենախոշոր ակվապարկը:

Այիա Նապայի վանքը նախկինում պատկանում էր կիպրական ուղղափառ եկեղեցուն, այսօր այստեղ թանգարան է: Համարվում է, որ Այիա Նապան իր անունն ստացել է այս սրբավայրից: Եկեղեցական համալիրը հիմնվել է 15-րդ դարում և հասել մեզ շատ լավ վիճակում: Այիա Նապայի վանքը կառուցվել է վենետիկցիների կողմից 1500 թվականին: Զարմանալի է, բայց սրբավայրը չի տուժել թուրքերի տիրապետության ժամանակ:

Ժայռի մեջ գոյացած այս կամուրջը գտնվում է Cavo Greco ազգային այգու տարածքում: Այն անվանում են սիրահարների կամուրջ: Տղամարդիկ հաճախ հենց այստեղ են առաջարկություն անում իրենց ընտրյալներին: Ասում են՝ եթե աղջիկը պատասխանում

է այո, նրանք գնում են ամրացնելու իրենց հարաբերությունները, իսկ եթե ասում է ոչ, տղան նետում է իրեն կամրջից Միջերկրական ծովը: Իսկ աղջիկը գոռում է օգնեցե՛ք, օգնեցե՛ք, և վերջում բարիշում են ու ամուսնանում:

Լառնակայի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին հիմնվել է 1909 թվականին և այդ անունն է կրում Ադանայում գոյություն ունեցող Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցու: Այս եկեղեցին Ադանայի ջարդերի վկան հանդիսացող հուշակոթող է: Եկեղեցու շինարարությունը ավարտվել է 1912 թվականին:

Լիմասոլի սուրբ Գևորգ եկեղեցին կառուցվել է 1939 թվականին: Փոքրիկ 2 համայնքներ են Լառնական և Լիմասոլը: Լիմասոլում և Լառնակայում գործում են Նարեկ վարժարանները: Այս դպրոցների շնորհիվ հայերենասիրությունը լավ մակարդակի վրա է:

Կիպրոսի հայ համայնքը բավական հին անցյալ ունի: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին գտնվում է Նիկոսիայում: 3 քաղաքներում էլ մեծ եղեռնին նվիրված հուշակոթողներ կան:

Երկրի ամենագեղեցիկ սրբավայրը Կիկոսի վանքն է: Այն գտնվում է ծովի մակերեսից բարձր 1140 մետրի վրա: Այս ուղղափառ վանքը հիմնադրվել է բյուզանդական կայսր Ալեքսիոս Կոմնենոսի կողմից 11-րդ դարում: Վանքի ամբողջական անունը հնչում է այսպես՝ սուրբ թագավորական և ստավրոպիգյալ կամ սուրբ խաչի կիկոսյան աստվածամոր սրբապատկերի կիպրական ուղղափառ եկեղեցու տղամարդկանց վանք: Այսօր սրբավայրում մշտական բնակվում են 30 վանականներ: Վանքում գործում է գրադարան և թանգարան: Սրբավայրի գլխավոր գանձը Կիկոսի Աստվածամոր սրբապատկերն է, որն ըստ ավանդույթի ստեղծել է Ղուկաս առաքյալը: Դարեր շարունակ կղզում տեղի ունեցող հրաշագործությունները տեղացիները կապում են սրբապատկերի հետ: Կիկոսի վանքի թանգարանը երկրի կարևոր մշակութային և կրոնական կենտրոն է: Այստեղ ցուցադրված են սրբապատկերներ, ձեռագրեր, եկեղեցական պարագաներ, գրքեր, բյուզանդական շրջանին պատկանող ցուցանմուշներ: Այստեղ նկարահանումներն արգելված են, և կարելի է թույլտվություն ստանալ երկար նամակագրությունից հետո:

Նիկոսիայի գլխավոր տեսարժան վայրերից մեկը Ֆամագուստայի դարպասներն են: Նախկինում այս դարպասներով էր անցնում ճանապարհը դեպի Ֆամագուստա քաղաք, որն այսօր գտնվում է թուրքական հատվածում: Կիպրոսի մշակութային ժառանգություն համարվող այս հուշարձանը կառուցել են վենետիկցիները:

Բավականին լավ են կառուցել, քանի որ դրանք մինչ օրս զարդարում են Նիկոսիայի հին քաղաքը:

Մայրաքաղաքի ևս մեկ տեսարժան վայր կոչվում է Ազատության հուշարձանը: Այն նվիրված է քաղաքական ուժի, որը ոմանք համարում են ազատագրական, ոմանք՝ ահաբեկչական: Այս հուշահամալիրը միանշանակ չի ընդունվում բոլոր կիպրացիների կողմից: Կիպրոսը եղել է բրիտանական գաղութ, և այս հուշարձանը պատկերում է կիպրացիներին, որոնք դուրս են գալիս անգլիական բանտից:

Նիկոսիայի տարբեր հատվածներում կարելի է տեսնել բավական երկար ու ձգվող պարիսպը, որը նախկինում նախատեսված էր քաղաքը պաշտպանելու համար: Նիկոսիայի գլխավոր՝ Ազատության հրապարակը գտնվում է վենետիկյան պատի փլատակների վրա: Այստեղ հրապարակ էր դեռ 1567 թվականից սկսած, երբ քաղաքը վենետիկցիների տիրապետության տակ էր: Բրիտանացիների հեռանալուց հետո այստեղ տեղի են ունենում տարբեր պետական նշանակության միջոցառումներ: 1974 թվականին տարածքը ստացավ Ազատության հրապարակ անվանումը: Ժամանակակից հրապարակը շրջապատված է Տրիպոլիի և դե Ավիլա բաստիոնների հատվածներով: Նրանք ժամանակին ունեին պաշտպանողական նշանակություն: Սակայն հրապարակը դուր է գալիս ոչ բոլորին: Ոմանք կարծում են, որ Նիկոսիայի նման քաղաքի համար այն շատ ավելի ժամանակակից է, քան պետք է: Նիկոսիան բաժանված է 2 մասի՝ հունական և թուրքական: Սահմանն անցնում է քաղաքի կենտրոնով՝ կիսելով այն 2 հատվածի: Այն կողմ անցնելու համար պետք է հատուկ թույլտվություն: Շատ ափսոս են հայկական սրբավայրերը, որոնք մնացել են այն կողմում: Երբ Նիկոսիան կիսվել է, շենքերի մի մասը կիսվել են քաղաքի հետ միասին: Նիկոսիայի հաջորդ վայրը Armenias հրապարակն է, որտեղ տեղադրված է հայ-կիպրական բարեկամությանը նվիրված հուշարձանը:

Նիկոսիայում կա հին հայկական գերեզմանատուն: Այստեղ իրենց վերջին հանգիստն են գտել ցեղասպանությունից հետո Կիպրոսում հայտնված հայերից շատերը: Տարածքում կա մեկ մատուռ: