Դիսկուրս վերլուծություն և քաղաքական հերմենևտիկա

 

Դիսկուրս վերլուծությունը քաղաքական գիտություն է ներառվել լեզվաբանությունից, որտեղ այն մինչ օրս օգտագործվում է տարբեր գրավոր և բանավոր տեքստերի վերլուծության միջոցով ենթատեքստերի և նպատակների բացահայտման համար։ «Դիսկուրս» երևույթի կամ հայերեն թարգմանությամբ՝ «խոսույթի» էության վերաբերյալ գոյություն ունեն բազմաթիվ մոտեցումներ։ Մասնավորապես՝ գիտական շրջանակներ դիսկուրս հասկացության ներմուծման հեղինակներից ֆրանսիացի փիլիսոփա Միշել Ֆուկոն առաջարկում է այն դիտարկել որպես տարբեր ոլորտների վերաբերյալ արտահայտվելու դեպքերի համախումբ, որը կառուցակարգում է տարբեր թեմաների, երևույթների և գործընթացների վերաբերյալ խոսակցությունների համակարգը։ Այստեղ նա կարևորում է խոսքի նպատակը, ձևը և պարունակող գաղափարախոսությունը։

Դիսկուրսի տեսակները երեքն են՝ գրավոր, բանավոր և մտավոր։ Ընդ որում, առաջին երկուսը վերաբերվում են մեկից ավելի անձանց միջև տեղի ունեցող խոսույթին, իսկ երրորդը նկարագրում է մեկ անձի անձնական հոգեբանական պատկերում տեղի ունեցող գործընթաց։ Բանավոր դիսկուրսի ընկալումը տեղի է ունենում համաժամանակյա, լսողական օրգանների, իսկ գրավոր դիսկուրսինը՝ տարաժամանակյա, տեսողական օրգանների միջոցով։

Քաղաքական տեքստերի դիսկուրս վերլուծության պրակտիկայի ձևավորումը կապվում է բելգիացի քաղաքագետներ Էռնեստո Լակլոի, Շանտալ Մուֆի և հոլանդացի լեզվաբան Տեուն Վան Դեյկի անվան հետ։ Առաջին երկուսը գտնում էին, որ դիսկուրսը նշանների միջոցով ձևավորում է սոցիալական աշխարհը։ Տեուն Վան Դեյկը քննադատական դիսկուրս վերլուծության միջոցով ուսումնասիրել է լրատվական դաշտում առկա քաղաքական տեքստերը, որի նպատակն էր հայտնաբերել այնտեղ առկա գաղափարական առանձնահատկությունները։

Գոյություն ունի դիսկուրս վերլուծության 2 հիմնական տարատեսակ․

Ֆորմալ- այս դեպքում ուսումնասիրվում է ընդհանուր տեքստը՝ որպես մեկ ամբողջություն, դուրս են բերվում ընդհանուր ենթատեքստերը և տեքստի տեղն ու դերը սոցիալական իրականությունում

Բովանդակային- առավելապես ենթադրում է տեքստի առանձին բառերի, դրանց տրամաբանական շարվածքի, իմաստային կապակցությունների բացահայտում, պատմական և փաստական հիմքերի ուսումնասիրություն։

Բացի այդ, դիսկուրս վերլուծությունը կարելի է իրականացնել 3 տրամաբանությամբ․ տեքստային, երբ դիտարկվում է 1 տեքստ, հիպերտեքստային, որի դեպքում համեմատական վերլուծություն է կատարվում տարբեր տեքստերի միջև և ենթատեքստային, երբ տեքստը դիտարկվում է դրա հեղինակների սոցիալական փոխհարաբերությունների համատեքստում։

Դիսկուրս վերլուծության էությունը հանգում է տեքստի քննադատական դիտարկմանն ու մեկնաբանությանը, որոնց միջոցով հնարավոր է դառնում բացահայտել այդ տեքստի առանձին հատկանիշները։ Ըստ առաջադրված նպատակի, այդ հատկանիշները կարող են լինել․

Մակրոկառուցվածքը- բացահայտել տեքստի տեղն ու դերը սոցիալական կամ քաղաքական միջավայրում

Իմաստաբանական մակրոկառուցվածքը- դուրս բերել տեսքտի հիմնական թեմայի և ներկայացման գլոբալ ուղենիշների (օրինակ՝ վերնագրի) ազդեցությունը

Ամբողջական կառուցվածքը- բացահայտել տեքստի ուղերձը

Իմաստաբանական արժեքը- հայտնաբերել տեքստի կառուցվածքում ներառված բովանդակային իմաստը

Հռետորական կառուցվածքը- առանձնացնել ու գնահատել տեքստը համոզիչ դարձնելու համար կիրառված միջոցները

Ճանաչողական-սոցիալական արժեքը- դիտարկել և գնահատել տեքստը որոշակի տրամաբանության շրջանակներում (օրինակ՝ հեգնական, հումորային, շահարկման)

Իրավիճակի ներկայացման սուբյեկտիվ կողմը- բացահայտել քերականական կառուցվածքը, հեղինակի կողմից օգտագործված այլաբանությունները, ուսումնասիրել դրանց հիմքերն ու նպատակները։

Դիսկուրս վերլուծության ձևատեսակներից է նաև քաղաքական հոգեբանության մեջ օգտագործվող «Օվերտունի պատուհան» հայեցակարգը։

Հերմենևտիկան գրավոր տեքստերի հետազոտման և մեկնաբանման մեթոդ է։ Այն ևս քաղաքական գիտությունը փոխառել է լեզվաբանությունից։ Հերմենևտիկայի միջոցով բացահայտվում են տեքստերի իմաստաբանական ենթատեքստերը, կառուցվածքները, հիմքերն ու նպատակները։ Հերմենևտիկան հնարավորություն է տալիս նաև ուսումնասիրել դերակատարի քաղաքական վարքագիծը։

Սոցիալ-քաղաքական երևույթների հետազոտման համար հերմենևտիկայի կիրառման հիմքերը կապված են գերմանացի փիլիսոփա Մարտին Հայդեգերի անվան հետ, ով ընկալման երևույթի հիմքում կարևորում էր լեզվի նշանակությունը։

Քաղաքական հերմենևտիկայի միջոցով հիմնականում հետազոտվում է քաղաքական էլիտաների և լիդերների խոսքը։ Քաղաքական հերմենևտիկայի իրականացումը հիմնվում է 3 հիմնադրույթների վրա, որոնք պետք է նկատի ունենալ աշխատանքն իրականացնելիս․

Նկարագրական- դիտարկվող տեքստում ներառված իմաստաբանական միավորները հարկ է համարել իմաստաբանորեն իրար հավասար

Նորմատիվ- տեքստի միևնույն իմաստային միավորի մեկնաբանումները կարող են լինել բազմաթիվ

Մետաֆիզիկական- տեքստի վերլուծության համար մշակութային և ժամանակագրական տվյալները առանցքային կարևորություն ունեն

Քաղաքական հերմենևտիկայի իրականացումը ենթադրում է քաղաքական տեքստի փուլային մշակում, որն ընդգրկում է․

1․Սուբյեկտիվ գործոնների և հեղինակի «նախատրամադրվածության» բացահայտում և բացառում

2․տեքստի առաջնային ընկալում

3․կրկնակի մանրամասն ընթերցանություն, ընդհանուր քննարկում և իմաստի բացահայտում

4․առանցքային-ուղղորդող կետերի առանձնացում

5․առանձին դեպքերում՝ տեքստը վերածել երկխոսության՝ հարց-պատասխան համակարգի միջոցով, ինչը հնարավորություն կտա հանգել ավելի ռացիոնալ արդյունքների

6․եզրակացության կազմում և համեմատում առկա այլ տվյալների հետ

Նյութի աղբյուրը՝ Ռոբերտ Ղևոնդյան- «Քաղաքական վերլուծություն»